3. Bob. O’quvchilar jismoniy rivojlanish darajalariga muvofiq jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etish

Yurak qon-tomir tizimi kasalliklarida davolash badantarbiyasi
Organizmning hayot faoliyatida yurak-qon tomir tizimi muhim rol o’ynaydi, butun to’qimalar va a’zolarni ozuqalar, kislorod bilan ta’minlab, modda almashish mahsulotlarini organizmdan tashqariga chiqaradi. Shuning uchun qon aylanish apparati kasalliklarida butun organizmning funksional faoliyati buziladi, faoliyatining pasayishi erta qarish, nogironlik va hatto o’limga olib keladi. Kasallikning kelib chiqishiga bir necha tashqi va ichki omillar, ko’p ovqat eyish, alkogol qabul qilish, chekish, gipodinamiya, jismoniy va nerv-psixik zo’riqish, infeksiya, intoksikatsiya va irsiyat sababchi bo’ladi.
Yurak-qon tomir tizimi kasalliklari yurak atrofidagi og’riqlar, yurak ritmining buzilishi, yurak urishlari, yurak siqishlari, shishlar, ko’karish (sianoz)larda ko’rinadi. Bular qon aylanishining etish­movchiligi, yurak qon-tomir tizimining to’qimalar va organlarini ularning me’yoriy funkstiyasi uchun etarli darajada qon bilan ta’minlay olmasligidan kelib chiqadi. Bu esa yurakning va tomirlarning faoliyati buzilishi natijasida yoki ikkalasining faoliyati buzilishidan sodir bo’ladi. Qon aylanishining etishmovchiligi ko’proq yurak xastaliklari bilan bog’liqdir, u, o’z navbatida butun qon aylanish apparatining ishi buzilishiga olib keladi. Oxirgisi qonning zarb urish hajmi va daqiqali hajmining pasayishi, qon oqishi tezligining pasayishi, to’qimalarning kislorod bilan ta’minlanishining pasayishi va uglekis-lotani chiqarish, modda almashishining buzilishi, avval oyoqlarda dimlanish holati va shishlar paydo bo’lishi, so’ngra ichki organlarda va ular faoliyatining o’zgarishida ko’rinadi. Qon aylanishining buzilishi o’tkir va surunkali turlarga ajratiladi.
Nafas olish organlari kasalliklarida davolash badantarbiyasi
Davolash badantarbiyasining o’pka kasalliklarini kompleks davolashda tatbiq etilishi — bu motor-visseral reflekslari hara-katining nafas bilan organik o’zaro bog’liqligini taqozo etadi. Odam-zodning nafas olish aktining komponentlarini erkin boshqarish, nafas chuqurligini, sonini va turini o’zgartirib, nafas olish va chi­qarish fazasini solishtirish bu shartli reflekslar mexanizmi orqali to’liq nafas olishni ishlab chiqishga imkoniyat yaratadi. Boshqa tomondan, mushaklar faoliyati kasalliklari orqali kelib chiqqan nome’yoriy shartli reflekslarni buzish mumkin. Mabodo o’pkada e’tiborli qaytarib bo’lmaydigan anatomik o’zgarishlar sodir bo’lsa, jismoniy mashqlar ratsional o’rin bosishlarni ta’minlaydi, u ham bo’lsa nafasni va harakatni sistematik birgalikda o’tkazish orqali mustahkamlanadi va avtomatlashtiriladi.
O’pka patologiyasida nafas olish tizimini yaxshilashni nerv-reflek-tor yo’lidan tashqari jismoniy mashqlar orqali gumoral ta’sir etish mexanizmi ko’zga tashlanadi. Buning asosida nafas olish markazining yuqori jismoniy faollik natijasida tashkil bo’lgan qon orqali kelayotgan biologik aktiv moddalar, modda almashinuvining qo’zg’alishi yotadi.
Nafas olishning nerv-gumoral boshqarilishini yaxshilash, nafas olish mushaklarini mustahkamlash, ko’krak qafasini va diafragmaning harakatchanligini oshirish nafas olish aktini va optimal havo aylanishini ta’minlaydi. Bular o’z navbatida o’pkada gaz almashishini yaxshilaydi, arterial qonni kislorod bilan to’ydirish ortadi. To’qimalardagi trofik jarayonlar jadallashadi. Bu esa qon va limfa aylanishini yaxshilaydi, o’pkada va plevrada ekssudativ suyuqlikning tez so’rilishiga yordamlashadi va shu bilan chandiq hosil bo’lishining oldini oladi. Natijada qon aylanish tizimining funksional zaxiralari oshadi, qon aylanishi etishmovchiligining rivojlanish ehtimoli pasayadi.
Nafas olish organlari kasalliklarida davolash badantarbiyasini tatbiq etishning o’ziga xosligi — bu maxsus nafas olish mashqlarini keng qo’llashdir. Birinchi navbatda, bemorlarni nafas olishining tebranma, chuqurligi va turini erkin o’zgartirishga, uzaytirilgan nafas chiqarishga o’rgatiladi — bularga esa har xil tovushlarni va tovush birliklarini talaffuz qilish bilan erishiladi. Bemorlarning dinamik va statik nafas olish mashqlarini bajarishida dastlabki holatni tanlash ham juda muhim ahamiyatga ega, chunki bu chap va o’ng o’pkada, o’pkaning pastki va o’rta, tepa bo’limlarida havo aylanishini o’stiradi.