3-Боб. Ҳолати ёмонлашиб қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган ер майдонларини қайтариш лойихаларини ишлаб чиқиш ва асослаш

Қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган ерларни қайтариш бўйича агрокластрлар томонидан 2021 йилда амалга оширилган ишлар қўллаш.

№	Туманлар	Фойдаланиш-дан чиққан ерларни қайтариш режаси га		Амалда фойдала-нишга қайтадан киритил-ган майдон га		Амалга оширилган ишлар
						Суғориш мақсад-ларини қуриш км		Каллек-торларни таьмир-лаш км		Тик суғриш қудуд-ларини таьмир-лаш		Насос қуриш донада		Электр тармоқ-ларини қуриш		Сув тежовчи технология жорий этилиши, га
1	Ғузор	780
2	Деҳқонобод
3	Қарши т	1720		1019												220
4	Косон	1748								14
5	Қамаши	1015		779						12
6	Китоб
7	Миришкор	1684		592		4										415
8	Муборак	1967		255		2,2
9	Касби	488		488						10		8		3,1
10	Нишон	2380		2380		26,3				1		8		1,0
11	Чироқчи	1310		250						16
12	Шахрисабз т
13	Яккабоғ	448		448		14		3,6
Жами			13540		6211		46.5		3.6		53		16		4.1		635

3.3-жадвалдаги маьлумаотлардан шу ҳолат кўзга ташланадики, 2021 йил учун режалаштирилаётган 13540,0 гектар қайтарилаётган ер майдонларидан 6211,0 гектарини қайтариш ишлари амалга оширилган. Бу 2021 йил йилга режалаштирилган ер майдонларининг 45,9 фоизни ташкил этади, ҳалос ушбу, 6211,0 гектар экин ерларини қайтадан қишлоқ хўжалиги жалб қилиш учун кластрлар ва бошқа ташаббускорлар томонидан 46,5 км узунликда суғориш каналлари қуришган 3,6 км қоллектор зовурлар таьмирланган, 53 дона қудуқлар ва 16 дона насос агригатлари, шунингдек 4,1 км электор тармоқлар қурилган, суғориш сувини тижаш учун 635,0 гектар майдон тамчилатиб суғриш технологиясига ўтказилган. Қайтадан қишлоқ хўжалигига жалб қилинган майдонларига қуйидаги қишлоқ хўжалиги экинлари жойлаштирилган.


3.4- жадвал
Вилоят туманлари бўйича қайтадан қишлоқ хўжалиги айланмасига тортилган экин ерларида 2021 йилда жойлаштирилган экинлар.

№	Туманлар		2021 йил амалда қайтадан қишлоқ хўжалигига тортилган ерлар. га		Жойлаштирилган қишлоқ хўжалиги экинлари
					Пахта		Ғаллаа		Сабзавот		Полиз		Майли		Озуқа		Боғ		Узумзор
1	Ғузор
2	Деҳқонобод
3	Қарши т		1019		440												300		279
4	Косон
5	Қамаши		779		779
6	Китоб
7	Миришкор		592		592
8	Муборак		255												255
9	Касби		488						26		126				256		35		45
10	Нишон		2380												2350		30
11	Чироқчи		250		250
12	Шахрисабз т
13	Яккабоғ		448						180						268		40
Жами		6211		2061				206		126				3129		405		324

3.4-жадвалдан кўринадики, 2021 йилда қайтадан қишлоқ хўжалиги айланмасига қурилган 6211 гектар ер майдони 2061 гектарига пахта, 206 гектар сабзавот, 126 гектарига полиз, 3129 гектарига озуқа экинлари жойлаштирилган, 405,0 гектар янги боғ ва 324 гектар янги узумзорлар барпо этилган.
Юқорида қайд қилинган маьлумотларидан кўринадики вилоят бўйча қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган қишлоқ хўжалиги ерларни қайтариш бўйича 2021 йилга белгиланган режа олдин эьтироф этилганидик,
45,9 фоизга бажарилган ҳалос ҳолатни бундай давом этиши кейинги йиллари режани бажаришига салбий таьсир кўрсатади.
Буни бартараф этиш учун жойилардаги пахта тўқимачилик ва ғаллачилик агрокластрларига тегишли имтиёзлар бериш орқали уларни қишлоқ хўжалигига ерларни қайтариш ишига қатьий жалб қилиш мақсадига мувофиқ бўлади, деб ҳисоблаймиз уларнинг барчаси бугунги кунда заманавий техникага ва техналогиларга эга, тегишли моддий ва молиявий ресрусларга эга шундан экин айнан жойлардаги агрокластрга қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган ерларни қайтариш ва қайтадан қишлоқ хўжалигига жалб масаласини ҳал қилиш юклатилса тўғри бўлади, чунки иккинчи томонидан ушбу қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган ер майдонлари тегишли агрокластрлар ҳудудида жойлашган. Шуларни этиборга олган ҳолда ҳамда ушбу агрокластрларга солиқ ва зарурий кридет имтиёзларини бериб, қишлоқ хўжалигига ерларни қайтадан киритиш ва бу ерларда қайтадан қишлоқ хўжалиги махсулотларини етиштиришни қаьтий йўлга қуйиш зарур.
Албатта, қайтадан қишлоқ хўжалиги айланмасига жалб қилинадиган қишлоқ хўжалиги ер майдонлари вилоятларни барча ҳудудларда учрайди бу ерларни қайтариш учун етарли тадбирларни амалга ошириш, жумландан янгидан суғориш каналларни қуриш, коллектор зовурларни таьмирлаш ер майдонларида турли маданий-техник тадбирларни ўтказиш, насос агригатларини ўрнатиш каби ишларни бажариш талаб қилинади. Бу ишларни турларини олдиндан белгилаш, хажимларни аниқлаш, уларга сафланадиган харажатларини ҳисоблаш учун ҳар бир агрокластрлар бўйича маҳсус ер тузиш лойиҳаларини ишлаб чиқиш тафсия қилинади.
Уни ишлаб чиқиш учун, албатта тегишли тайёргарлик ишларини бажариш, бу иш жараёнида қайтадан қишлоқ хўжалиги айланмасига тортиладиган ер майдонлари ер тузувчилар, тупроқшунослар, гидротехниклар, мелиративлар ва бошқа мутахассилар томонидан чуқур ўрганилиши, қишлоқ хўжалишга қайтариш учун зарур бўладиган ишлар тўғри ва тўлиқ аниқ ва бу ишларни қай тартибда бажариши тўғри белгиланиши зарур. Анашу кўрсаткичлар аргокластрлар бўйича ички хўжалик ер тузиш лойиҳасининг асосий мазмуни ташкил этиш зарур.
Умуман олганда, қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган ерларни қайтаришда агрокластрларни роли каттадир аммо бунинг учун ушбу аргокластрларни ердан фойланишни ташкил этиш бўйича масьулиятларни тубдан ошириш талаб этилади. Гап шундаки агрокластрларни ташкил этишнинг ҳуқуқий жихатлари бўйича қатор муаммолар сақланиб қолмоқда. Хусусан;
-Агрокластрларнинг ҳуқуқий мақомига ҳалиги қадар белгиланмаган.
-Уларни ташкил этиш бўйича ягона ёндашу мавжуд эмас.
-Агрокластрлар билан давлат ўртасидан муносабатлар қонуний тартибга солинмаган.
-Агросаноат кластрларга ер участкаларни ажратиш ва ер учаткаларига бўлган ҳуқуқий муносабатлар аниқ эмас.
-Агрокластрлар ва уларнинг таркибидаги ёки ташқаридаги фермер хўжалиги фаолиятига маьмурий аралашуви тўлиқ чекланмаган ва ҳақ [2].
Юқоридагилар сўз сиз агрокластрлар фаолиятига салбий таьсир кўрсатади. Агрокластрлар тизими аграр соҳани истиқболи эканлиги қайд қилинаётган экан унинг ҳуқуқий асосини мукаммал пухта ишлаб чиқиш аниқ заруриятга айланмоқда. Демак агрокластрлар тўғрисида қонун ишлаб чиқилиши ва қабул қилиниши зарур. Бу конунда барча муносабатлар жумладан уларга конун асосида ажратилган ер майдонларига бўлган ҳуқуқий муносабатлар ҳам ўз ечимини топиши зарур. Дарҳақиқат, агрокластрлар фаолиятини юқоридаги каби қонун асосида ҳуқуқий тартибга солиш тадқиқ қилинаётган муаммони ижобий ҳал қилишда ҳам катта аҳамиятга эга бўлади.
Битта Индорама корхонаси томонидан вилоятнинг Нишин туманидаги қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқиб кетган майдонларидан 238,0 гектар қайтадан 2021 йилда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришига киритилган. Бунинг учун корхона томонидан 26370 кўб метр. хажимдаги тупроқ ишлари бажарилган 10 дона сув тусувчи дарвозалар ўрнатилган, 9 та ташлама сув ховузлари барпо этилган, 575 метр ташлама сув учун қувурлар ўрнатилган корхона булар учун жами деярли 2900,0 млн.сўм сариф-харажатларни амалга оширган.