3 бўлим: Шўр ерларда доривор ўсимликларнинг интродукцияси ва биологик хусусиятлари

- Гултожихўроз мачин - Амарант (щирица) метельчатая
(Amaranthus cruentus L.).
Гултожихўроз мачин - Amarantaceae оиласига мансуб, 1 йиллик ўт. Ўсимлик культиген бўлиб, маданий ҳолда дастлаб Шимолий Америкада тарқалган. Ҳозирги вақтда гултожихўроз мачин маданий ҳолда дунёнинг кўп жойларида экилади. Республикамиз шароитида ўсимликни ўстириш ва кўпайтириш бўйича тавсиянома ишланган [172]. Ўсимликлар ер устки қисмларининг таркибида оқсиллар, шакар, ёғлар ҳамда биологик фаол модда-лар мавжуд бўлиб, дори-дармон ва озиқ-овқат саноатида ишлатилади. Ўсимликнинг ер усти қисмлари чиройли манзара бериш билан бирга чорвачиликда оқсилга бой ем-хашак сифатида фойдаланилади [http:// flower.onego.ru/annual/amaranth.html].
Шўр тупроқларда ўсимликлар уруғдан экилиб интродукция қилинди. Уруғларнинг унувчанлиги -30,1% ва ўсимталарнинг сақланиши -56,7% ни ташкил этди. Вегетациянинг дастлабки кунларидан ўсимликларнинг ўсиш суръати жадал бўлади ва асосий поялар мавсум давомида ўртача 123,3±4,84 см га етади. Вегетация давомида асосий пояларда ўртача 18,6 та барглар ҳосил бўлади ва уларнинг 3,2 та си тўкилади. Вегетациянинг иккинчи ойи (апрел) дан бошлаб асосий пояларда дастлабки 1-тартибли новдалар ҳосил бўлади ва уларнинг сони 15,6±2,01 та га етади. 1-тартибли новдалар ўртача 5,5±0,79 см га ўсади ва уларда 10,4±0,81 та барглар ҳосил бўлади. Вегетациянинг ўрталарига (июн-июл) келиб 1-тартибли новдаларда 9,2±0,73 та 2-тартибли новдалар ҳосил бўлади ва ўртача 20,6±2,16 см га ўсади. Вегетациянинг охирларида эса (август), ўсимликлар генератив даврга киради. Генератив жараён асосий пояларда бошланиб, 1-2 нчи тартибли новдаларда давом этади. Сентябрнинг охирида, бир туп ўсимликда ўртача 7,0±0,89 тўп шаклланган ва 8,0±0,71 та пишган тўп мевалар қайд этилган. Ўсимликларнинг ер устки (ўт-хашак) қисмлари ва уруғ ҳосилдорлиги аниқланганида, бу кўрсаткичлар 5,08±0,68 т/га - 0,17±0,02 т/га (қуруқ ҳолда) ни ташкил этади (3.9-жадвал). Шўр тупроқларда ўстирилган ўсимликларнинг ҳосилдорлиги, шўрланиш даражаси паст бўлган тупроқлардагидан ( 68,0 т/га - 2,28 т/га - ҳўл ҳолда) 5-6 баробар кам бўлсада, уларнинг ўсиш ва ривож-ланиши жадал ўтган [216].
Шундай қилиб, гултожихўроз мачин, ўз вегетацияси давомида шўр тупроқларга тез мослашади ва ўсиш жадаллиги бир маромда ўтади. Ўсимликнинг ташқи ҳолати, уларнинг шўрланишга анча чидамли эканлигини билдиради.