|
Boshqaruv. Bunda sintaktik aloqaga kirishayotgan muayyan so`z boshqa shunday bir so`zning ma’lum shaklga kirishini talab etadi. Boshqaruvda hokim bo`lakning talabiga ko`ra tobe bo`lak tushum, jo`nalish, o`rin-payt, chiqish kelishigi shakllarini qabul qiladi yoki so`z ko`makchilar bilan birga keladi. Ba’zan tobe bo`lakning tarkibida ham grammatik shakl (kelishik qo`shimchasi), ham ko`makchi qo`llaniladi. Shu xususiyatiga qarab, boshqaruv hodisasini uch turga ajratish mumkin: kelishikli boshqaruv: onani ardoqlash, shahardan ketish; ko`makchili boshqaruv: kun bo`yi ishlash, adolat uchun kurash; kelishikli-ko`makchili boshqaruv: uyga tomon yurish, otdan ko`ra balandroq. Tobe bo`lakning qanday shaklda bo`lishi hokim
bo`lakning leksik-sintaktik xususiyatiga bog`liq. Ayni paytda hokim bo`lakning tanlanishi ham tobe bo`lakning shakliga, semantikasiga bog`liqdir.
Moslashuv. Bunday bog`lanishda ikki yoki undan ortiq so`z yoki tobe hamda hokim bo`laklar bir-biri bilan grammatik-semantik jihatdan muvofiqlashadi, bir-biriga moslashadi. Bunda biror belgi, harakat, xususiyat, narsa-buyum qaysi predmetga oidligi, aloqadorligi ko`rsatiladi. Chunonchi, gulning hidi, motor qizishi, o`z bolasi; nashi sovremenniki, koroche govorya, volya sudba kabi.
Bitishuv. Bu usuldagi bog`lanishda tobe bo`lak hamda hokim bo`lak hech qanday formal belgilarsiz munosabatga kirishadi. Bitishuvda hokim bo`lakning shakli o`zgarsa-da, tobe bo`lak o`z formasini o`zgartirmaydi. Bunday so`z birikmalarida tobe hamda hokim bo`laklar odatdagi tartib (jipslashuv) va intonasiya bilan xarakterlanadi: moviy osmon, chiroyli sahna, orombaxsh havo, dono chol. Bitishuvli birikmalarda hokim bo`lak, odatda, ot so`z turkumiga yoki fe’lga mansub bo`ladi. Hokim bo`lak ot bilan ifodalansa, atributiv birikma hosil bo`ladi: chiroyli qomat, uzun soch, yorug` xona kabi. Hokim bo`lak fe’l bo`lganda, relyativ (holli) birikma yuzaga keladi: yugurib chiqmoq, sekin gapirmoq, tez charchamoq …
So`z birikmalari tarkibidagi tobe bo`lak hamda hokim bo`lakning birikish usullari turli tillarda turlicha ko`rinishlarga ega bo`ladi, ya’ni ular bir-biriga ko`pincha mos kelavermaydi. Chunonchi, turkiy tillarda [sifat + ot], [olmosh + ot], [son + ot], [sifatdosh + ot] birikuvlari bitishuv munosabatini bildirsa, xuddi shu birikuvlar rus tilida moslashuvni ifodalaydi. Qiyoslang: katta bino, beshta daftar, bu odam, o`qiyotgan bola; bolshoy dom, vtoraya kniga, pyatiy kurs, chitayushiy chelovek.
18.Leksik tahlil
Buning javobi 9-savolda takrorlangan.
Ot so’z turkumi.
Sodda gap.
Sintaktik tahlil (so’z birikmasi turlari bo’yicha).
Leksik qatlamning boyib borish usullari.
Urg’u va bo’g’inning ko’rinishlari.
Morfologik tahlil.
Ravish – o’zgarmas so’z turkumi.
Til oilalari.
Sintaktik tahlil (qo’shma gap turlari bo’yicha).
Leksikografiya haqida tushuncha.
So’z birikmasi va uning turlari.
Frazeologik tahlil.
Nutq qurilishida barqaror birliklarning o’rni.
Fonetika va fonologiya.
So’z yasalishi tahlili.
Antonimiya va uning turlari.
Nutq uslublari.
Morfemik tahlil.
Ko’chma ma’no turlari.
Til birliklaridan o’rinli foydalanish.
Leksik tahlil.
Omonimiyaning ko’rinishlari.
Yordamchi so’z turkumlari.
Leksik tahlil.
Sinonimiya va uning turlari.
Alohida olingan so’zlar tahlili.
Morfologik tahlil.
Monosemantik va polisemantik so’zlar.
Qo’shma gap turlari.
Fonetik tahlil.
Paronim so’zlar.
Leksik ma’no va uning turlari.
Sintaktik tahlil. (sodda gap tahlili)
Frazeologizm emotsional nutq yaratilishida muhim vosita.
Lug’at va uning turlari.
Sintaktik tahlil. (gap bo’laklari tahlili)
Orfoepiya hamda orfografiya.
Egali va egasiz gaplar.
Leksik tahlil.
Gapda so’zlarning bog’lanishi.
Ko’chma ma’no va uning turlari.
Morfologik tahlil.
Leksik ma’no taraqqiyoti.
Uslubiy me’yor haqida tushuncha.
Sintaktik tahlil. (qo’shma gap turlari tahlili)
Kesim va uning ifodalanishi.
Grammatik ma’no hamda grammatik shakl munosabati.
Morfologik tahlil.
Ega va uning ifodalanishi.
Ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi.
Sintaktik tahlil. (So’z birikmalari bo’yicha tahlil)
Aniqlovchi va uning ifodalanishi.
Fe’lning vazifa shakllari. (O’zgalovchi kategoriya)
Fonetik tahlil. (Tovush o’zgarishlari)
To’ldiruvchi va uning ifodalanishi.
O’zbek tilida tovush o’zgarishlari.
Frazeologik tahlil.
Hol va uning ifodalanishi.
Terminologiya.
Morfologik tahlil.
Ega ishtirokiga ko’ra sodda gap turlari.
Punktuatsiya.
Morfemik tahlil.
Murakkab qo’shma gaplar.
Omonim va sinonimlar uslubiy vosita sifatida.
Fonetik tahlil.
Ajratilgan bo’laklar.
So’zlarni turkumlarga ajratish. Ismlar.
Morfologik tahlil.
Nutq qurilishida barqaror birliklarning o’rni.
Omonimiyaning ko’rinishlari.
Sintaktik tahlil. (Gap bo’laklari bo’yicha tahlil)
Do'stlaringiz bilan baham: |
