3-amaliy topshiriq Bilimlarga asoslangan tizimlar nazariyasi

Et larni ekspert insonlarga nisbatan yutuqlari 
ET lar ekspert-insonlarga nisbatan ma'lum yutuqlarga ega: 

---

1. 
Ular shoshilinch xulosa chiqarmaydi. 
2. 
Bu tizimlar bir-biriga bog'liq holda ishlab, barcha fikrlarni qarab chiqib, eng 
yaxshi natija beradiganini tanlaydi. 
3. 
Bilimlar ombori juda katta bo'lishi mumkin. Bir marta kiritilgan bilimlar, 
mashina xotirasida abadiy qoladi. Inson esa cheklangan bilimlar omboriga ega bo'lgani 
uchun, ko'p vaqt ishlatilmay kelgan ma'lumotlar esdan chiqib, yo'qolib ketadi. 
4. 
ETlarning «shovqin»ga bardoshi yuqoridir. Ekspert masala yechimi bilan 
umuman bog'liq bo'lmagan tashqi ta'sirlar ostida noto'g'ri fikrga kelishi mumkin. Boshqa 
sohalardagi bilimlardan xabarsiz ETlar shovqinga bardoshlidir. Vaqt o'tishi bilan 
bilimlarga asoslangan tizimlar foydalanuvchi tomonidan bilimlar yozish va tarqatish 
usuli sifatida qaralishi mumkin. Boshqa Komp’yuter dastur mahsulotlari kabi ETlar ham 
masala yechish borasida insonning o'rnini bosa olmaydi, lekin masalani tez va samarali 
hal etishi uchun mehnat quroli bo'lib xizmat qiladi. 
5. 
Bu tizimlar mutaxassis o'rnini bosa olmaydi, aksincha uning qo'lidagi qurol 
bo'lib hisoblanadi. 
Ekspert tizim turlari 
1960—70-yillarda ishlab chiqilgan ETlar o'zlarining sohalarida klassik 
hisoblanadi. Kelib chiqishi, ularning sohasi va qo'llanilgan fikrlar, usullari va dastur 
ta'minotiga qarab, bir necha sinflarga bo'lish mumkin: 
1. 
META-DENDRAL. DENDRAL tizimi eksperimental ma'lumotlarga 
(massa-spektrografiya, yadro magnit rezonansi va boshqalar) bog'liq holda kimyoviy 
birikmaning tuzilishini mumkin bo'lgan holini aniqlaydi. META-DENDRAL DENDRAL 
uchun bilimlar olish jarayonini avtomatlashtiradi va kimyoviy birikma qismlarining 
tuzilish qoidalarini keltirib chiqaradi. 
2. 
MYCIN-EMYCIN-TEIREIAK-RUFF-NERMYCIN. Bular medisina ET lari 
bo'lib hisoblanadi. 

---

3. 
PROKPEKTOR-KAK. PROKPEKTOR - geologik tahlil asosida yer osti 
qazilmalarini topuvchi tizim. KAK esa PROKPEKTOR uchun bilim olish tizimi. 
4. 
CAKNET-EXPERT — ko'z kasalliklari diagnostikasi va ularning oldini 
olish bo'yicha maslahat beruvchi ET dir. Uning asosida EXPERT bilimlar ishlab chiqilib, 
uning yordami orqali bir necha medisina tizimlari ishlab chiqilgan. 
5. 
HEARKAY HEARKAY-2;HEARKAY-3;AGE – Bu qatordagi birinchi 
ikkita tizim qo'shilib inson nutqi so'zlarini maxsus lug'at orqali aniqlovchi intellektual 
tizimdir. Bu tizim original strukturasi, ya'ni e'lonlar taxtasi — tizimning ayni vaqtdagi 
ishining natijalari, chuqur ma'lumotlar bazasini ifodalash orqali ajralib turadi. 
Keyinchalik shu tizimlar asosida ETlarni yaratish uchun HEARKAY-3 va AGE (Attemrt 
tr Generalize) instrumental tizimlari yaratildi. 
6. 
SM (Artificial Mathematician — Sun'iy Matematik) va EURIKCO tizimlari 
Stenford Universitetida doktor D. Lenat tomonidan qidiruv va o'qitish maqsadlarida 
ishlab chiqildi. Lenatning o'ylashicha, ETlar samaradorligi ulardagi joylashgan 
bilimlarga bog'liq bo'ladi. Uning fikricha, tizim o'qitish qobilyatiga ega bo'lishi uchun, 
unga 1000000 ga yaqin umumiy xarakterdagi ma'lumotlarni kiritish kerak. Shuningdek, 
Lenat kichik bir sohani o'rganishga qaratilgan bilimlar hajmi kichik ET larni yaratish 
maqsadga muvofiq emasligini ta'kidlaydi. 
SM tizimiga 100 ga yaqin chiqish qoidalari va 200 dan ortiq matematik nazariya 
va tasavvurlarni ko'ra oluvchi o'qitishning evristik algoritmlari jamlangan edi. Boshidan 
tizim ishining natijalari yuqori baholandi. U natural qator va oddiy sonlar tushunchalarini 
ifodalash imkonini berdi. Bundan tashqari, tizim Goldbax gipotezasining varianti, ya'ni 
har qanday ikkidan katta juft sonni, ikkita oddiy sonlar yig'indisi shaklida yozish 
mumkinligini sintezladi. Bu gipotezani to'g'riligi yoki inkor etish kerakligi haligacha aniq 
emas. Tizimning keyingi rivojlanish jarayoni to'xtab qoldi. Boshida namoyon etilgan 
matematik imkoniyatlarga qaramasdan, tizim evristik qoidalarni keltirib chiqara 
olmasligi, faqat dastlabki kiritilgan qoidalardan kelib chiqqan holda ish yuritishi 
aniqlandi. 

---

EURIKCO tizimini yaratishda SM tizimida belgilangan kamchiliklarni yo'q qilish 
usuli qo'llab ko'rildi. SM tizimidek EURIKCO yordamida olingan natijalar yuqori 
baholandi. Shuningdek, EURIKCO juda qaltis o'yinlarda ishtirok eta olishi ta'kidlandi. 
Uning yordamida AQSH ning harbiy dengiz floti tomonidan original mo'ljallangan 
bosqichma-bosqich bajariladigan yurishlarga ega bo'lgan strategiya ishlab chiqildi. Bu 
bosqichlardan biri yaroqsiz bo'lgan harbiy dengiz floti kemalarini cho'ktirishdan iborat. 
Bunda butun qolgan kemalarga keng joy qoladi. 
Ammo bir qancha vaqtdan keyin, tizim hamisha ham o'zidagi qoidalarni qayta 
tuza olmasligi ma'lum bo'ldi. U faqat sutkaning ma'lum bir vaqtida dasturlashtiruvchiga 
murojaat qilish kerak bo'lgan holda, bu qoidani qo'pol ravishda buzadi. Shunday qilib, 
EURIKCO tizimi ham ishlab chiqaruvchi tomonidan belgilangan chegaraga yetib, 
rivojlanishdan to'xtadi. 
1990-yildan boshlab doktor Lenat bir guruh olimlar boshchi-ligida intellektual 
tizimni yaratish uchun kerak bo'ladigan bir necha ming bilimlar elementlarini kodlash va 
kiritish proyekti bilan mashg'ul bo'ldi. Bu proyekt Cyc deb atalgan (Cyc «NHK» — 
inglizcha enciklipedia so'zidan).