3- bo’lim. Transport vositalarini ekspluatatsion xususiyatlari

Tormozlanish jarayonini tadqiq etish
Tormozlanish jarayonini tadqiq etish uchun “yo‘l-vaqt-tezlik”ni ko‘rsatuvchi asbobdan foydalanib, tormozlanish vaqtidagi tezlikning (1 egri chiziq) va sekinlanishning (2 egri chiziq) ossillogrammalarini (1-rasm) ko‘rib chiqamiz. Avtomobilning qarshisida to‘siq paydo bo‘lish paydi SS chizig‘i bilan belgilanadi.
Ossillogrammani tadqiq oson bo‘lishi uchun tezlik va sekinlanishning o‘zgarishini grafik shaklda tasvirlaymiz. Bu grafikda:
haydovchi to‘siqni ko‘rib, tormozlash zarurligi haqida qaror qabul qilguncha ketgan vaqt, ya’ni haydovchining reaksiyasi uchun zarur bo‘lgan vaqt;


tormoz yuritmasidagi ish suyuqligi (yoki havo) inersiyasini hamda lyuftlarni yo‘qotish uchun ketgan vaqt, gidravlik yuritma uchun pnevmatik yuritma uchun avtopoezd tormozining yuritmasi uchun s;
tormozlovchi kuchning (nuqta) gacha o‘sishi uchun zarur bo‘lgan vaqt,
tormozlanish uchun ketgan vaqt;
avtomobil to‘xtagandan so‘ng, sistemada bosim nolgacha kamayishi uchun ketgan vaqt;



Xaydovchining reaksiyasi uning sog‘ligiga, asabiga va boshqalarga bog‘liq. Ayniqsa, spirtli ichimlik iste’mol qilgan haydovchining reaksiya vaqti katta qiymatga ega bo‘ladi, natijada harakat xavfsizligi ta’minlanmaydi. Vaqt xam xaydovchining reaksiyasi bilan bog‘liq bo‘lib, ma’lum intervalda o‘zgaradi. Tormoz yuritmasidagi lyuftlarni yo‘qotish uchun ketgan vaqt suyuqlik siqilmaganligi va havoning siqilishi mumkinligi sababli gidravlik yuritma uchun kam, pnevmatik yuritma uchun esa, katta qiymatga ega. Avtopoezdning umumiy uzunligi katta bo‘lganligidan pnevmatik yuritmaning ishlashi uchun ko‘p vaqt ketadi. Vaqt haydovchi avtomobilni boshqarishining individual uslubi va tormozlash vaqtidagi sharoitiga bog‘liq. Avtomobilni tormozlashga ketgan vaqt g‘ildiraklar blokirovka qilingan daqiqadan avtomobil to‘xtaguncha o‘tgan vaqt bilan o‘lchanadi. Blokirovka qilingan g‘ildirak yo‘lda faqat sirpanib harakatlanadi va shuning uchun ham qora iz qoldiradi. Vaqtning yo‘lning umumiy qarshilik koeffitsienti bilan bog‘liq faktorlar (yo‘lning tipi, ob-havo sharoiti va x.k.)ga, avtomobil massasiga va boshqalarga bog‘liq. Bundan tashqari harakat xavfsizligi va effektiv tormozlanish masalalarini xal etishda avtomobil butunlay to‘xtashi uchun ketgan vaqt va kabi parametlar ishlatiladi. Bunda - xaydovchi to‘siqni ko‘rgandan avtomobilni to‘xtaguncha ketgan vaqt, s; - xaydovchi to‘siqni ko‘rgandan avtomobilni to‘xtaguncha o‘tilgan masofa, m.
Bu qiymatlar quyidagicha ifodalanadi:


Bu erda vaqtlarda o‘tilgan masofalar. Parametrlarni aniqlash qiyin bo‘lgani uchun quyidagi empirik formuladan foydalanish tavsiya etiladi:

Bu erda tormozlanish boshlanishidagi avtomobilning tezligi, km/soat. DANning texnikaviy xujjatlarida va larning qiymatlari qayd qilingan va ular avtomobilning effektiv tormozlanishini ko‘rsatuvchi faktor hisoblanadi.