3 – Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Kasblarning tiplari, turkumlari, bo‘limlari, guruhlari

---

3 – Amaliy mashg‘ulot 
 
Mavzu: Kasblarning tiplari, turkumlari, bo‘limlari, guruhlari 
 
Kasblar klassifikatsiyasi uchun har xil belgilarni asos qilib olish mumkin. Masalan, 
ularning nomlari boshlanadigan birinchi harflar bo‘yicha bo‘lib chiqish mumkin. Bu 
xuddi lug‘atlarning tuzilishiga o‘xshagan bo‘ladi. To‘g‘ri, bunday klassifikatsiyadan 
kasb tanlash uchun foydalanish unchalik qulay bo‘lmaydi, chunki kasb tanlash uchun 
eng avvalo o‘sha kasbning nomini bilish kerak. Hamma gap shundaki, ko‘p hollarda 
kasbning nomi, uning qanday atalishi kasb tanlayotgan kishiga ma’lum bo‘lmaydi. 
Masalan, aytaylik, siz yaxshi rasm chizasiz, bu mashg‘ulot sizga juda yoqadi va siz 
bundan keyin ham o‘zingizdagi mana shu rasm chizish qobiliyati kerak bo‘ladigan 
joyda ishlashni xohlaysiz. Xo‘sh, aytingchi, siz gazmol ishlab chiqarishda rasmlardan 
nusxa ko‘chiruvchi degan kasb borligini, poligrafiyada — dizayner, kolorist, 
retushyor kasbi, badiiy-zargarlik buyumlari ishlab chiqaradigan korxonalarda 
inkrustator kasbi borligini bilasizmi? Bu ro‘yxatni yana davom ettirish mumkin. 
Kasblarni yana ular xalq xo‘jaligining qaysi sohasiga taalluqli ekanligiga qarab ham 
joylashtirib chiqish mumkin. Bunday klassifikatsiya korxonalar va o‘kuv yurtlarining 
rahbarlari uchun qulay bo‘lsa ham, lekin kasb tanlayotgan kishiga unchalik qo‘l 
kelmaydi. Chindan ham, masalan, birgina tikuvchilik sanoatining o‘zida modelyer- 
konstruktorlar, 
texnologik 
jihozlarni 
sozlovchilar, 
chilangarlar, 
gazmolni 
saralaydigan xisobchi-tanlovchilar, qirquvchilar, tikuvchi-motoristlar, buxgalterlar, 
ektisodchilar, singari juda ko‘p kasblar mavjud. Lekin kishining shaxsiy fazilatlari 
(qiziqishlari, mayllari, qobiliyatlari, hosil qilgan tajribasi) bilan sanoatning bir 
tarmog‘idagi kasblarni butunlay qamrab olish mumkinmi? Albatta, yo‘k. Shuning 
uchun ham tarmoq belgilari bo‘yicha tuzilgan klassifikatsiyadan emas, balki 
odamning o‘zidan, ya’ni mehnatda bevosita ishtirok etadigan kishining o‘zidan kelib 
chiqadigan belgilarga qarab tuzib chiqilgan klassifikatsiyadan foydalanish kasb 
tanlayotgan kishi uchun qulay bo‘ladi. 
Chindan ham, odam ishlayotgan vaqtda uning diqqat-e’tibori sohaga emas (bu soha 
qanchalik yaxshi, obro‘-e’tiborli va boshqa ko‘pgina afzalliklarga ega bo‘lishiga 
qaramay), balki mehnat predmeti (obyekti) ga qaratilgan bo‘ladi. Mana shu 
predmetni ishlatib, nimadir qilish kerak (bu endi mehnatning maqsadi bo‘ladi). Har 
qanday mehnatda qurollar, vositalar mavjuddir. Nihoyat, odam uchun uning qanday 
sharoitda ishlashi muhim ahamiyatga egadir. Kasb tanlashni o‘ylayotgan kishi uchun 
qulay bo‘lgan kasblar klassifikatsiyasi mana shu to‘rtta belgiga qarab tuziladi. 
Sxematik tarzda olganda, bunday klassifikatsiyani to‘rt qavatli yaruslardan iborat 
piramida shaklida tasavvur qilish mumkin . Uning yaruslari: kasblarning tiplari; 
kasblarning turkumlari; kasblarning bulimlari; kasblarning gruppalaridan iborat 
bo‘ladi. Eng yuqorida bo‘sh qoldirilgan to‘g‘ri burchak sizning bo‘lajak kasbingizga 
mo‘ljallangan. 

---

Kasblarning gruppalari (BONM) 
Kasblar klassifikatsiyasini ko’rsatuvchi sxema 
Ushbu sxemani siz o‘zingizning kelajakdagi mehnat yo‘lingizni tanlayotganingizda 
o‘ylab olishingizga imkon beradigan, asta-sekin pastdan yukoriga qarab chiqib 
borishingiz mumkin bo‘lgan (kasb tipini aniklashdan boshlab uning turkumini 
muhokama qilishga utish va hokazo) bir «pillapoya» sifatida qarash mumkin. 
Mehnat predmetiga qarab barcha kasblar beshta tipga bo‘linadi (muqovaning 2- 
tomonidagi sxemaga qarang). 
1