Statik kompensatorlarning asosiy qismi elektr energiyani jamlovchi drosel va konsensatorlar hisoblanadi va ularning parametrlarini tez o‘zgartirilishini ta’minlovchi ventilli (teristorlar)dan tashkil topgan.
5.5–rasm. Statik kondensator qurilmalarning bir chiziqli prinsipial sxemasi.
5.4–rasmda statik kompensatsiyalovchi jixozlarning ba’zi variantlari keltirilgan; yuqori davr tezlikni filtrlarga ega (generatsiyalovchi bo‘lim) va rostlanadigan xar xil ko‘rinishda yaratiladigan drossel. Hozirgi davrda sxemalarning ko‘p variantlari ma’lum va ularni asosan uch guruxga ajratish mumkin:
1. O‘zgarmas tarafdagi induktiv energiya reaktiv quvvat jamlagichli ko‘prikli manbalar (5.3 a)
2. Nochiziqli volt–amperli tansifli to‘yinuvchi reaktorli (5.3b)
3. To‘g‘ri chiziqli volt–amperli tansifli reaktorlar va ketma–ket ulanib, ventillarni qarama–qarshi parallel boshqariladigan ko‘prikli manbalar (5.3 v).
Bu jihozlarning asosiy afzalligi ularning yuqori tezlikda ishlashda barqarorligi va aktiv quvvatning kichik yo‘qolishi. Ularning kamchiliklariga qo‘shimcha roslanadigan drossel o‘rnatilishi zarurligi.
RQK (KRM) bir vatsqtda korxona elektr tarmog‘ida elektr energiya sifatini yaxshilashda elektr energiya yo‘qolishi kamayishiga va korxona elektr qurilmalar ishlash samaradorligini oshirilishida asosiy yo‘nalish xisoblanadi.
Reaktiv quvvatli manba kiritilishi eng yuqori yuklanishda yo‘qolish kamayishiga olib keladi. O‘rtacha 0.081 kvt/kvar. Hozirgi davrda kompensatsiyalash darajasi, eng yuqori yuklama davrida 0.25 kvt/kvarni tashkil qiladi. SHu maqsadga muvofiq iqtisodiy kompensatsiyalashdan sezilarli derajadan kam, 0.6 kvt/kvarga teng. SHu sababli bu muammoni echilishi katta iqtisodiy samaradorlikka erishish imkonini beradi.
Iqtisodiy nuqtaiy nazardan kelib chiqib, elektr energiyani tejash va kuchlanishni rostlash reaktiv quvvatni kompensatsiyalash iste’molchilarning o‘zlarida bajarilishi eng maqsadga muvofiqli.
Sanoat korxonalari elektr ta’minoti tizimida RQKni tanlaganda vazifali belgisiga ko‘ra ikki xil guruxli korxona tarmog‘ini ularning yuklamasi tuzilishiga ko‘ra farqlash kerak: 1–chi gurux–umumiy vazifani (50 Gs davr tezlikli asosiy ketma–ket to‘g‘ri jarayonli tarmoqli); 2–chi gurux tez o‘zgaruvchan nosimmetrik va nochiziqli o‘ziga xosli yuklamali tizimlar uchun ikkala guruxdagi RQKlashni bajarishi zarur.
Korxonani loyixalashning boshlang‘ich pog‘onalarida eng ko‘p umumiy xisoblangan aktiv Rh variativ Qh korxona elektr yuklamalari xisob–kitob qilinadi (tabiiy quvvat koeffitsientida) xisoblangan korxona qurilishi elektr yuklamalariga oid korxonaning umumiy eng ko‘p reaktiv yuklamasi, kompensatsiyalovchi jixozlarni quvvatii aniqlash uchun (KQ) teng.
Qm1 = Ke.k.kt Qh bunda Ke.k.k.t–korxona reaktiv yuklamasi va energotizim aktiv yuklamasi eng ko‘p bo‘lgan vaqt bo‘yicha to‘g‘ri kelmasligini xisobga oluvchi koeffitsient.
Ke.k.k.t–energiya tizim eng ko‘p aktiv quvvat yuklamasi to‘g‘ri kelmas koeffitsient miqdori barcha energotizim uchun (OES) sanoat soxalariga bog‘liq xolda qabul qilinadi:
Neftni qayta ishlash to‘qimachilik–0.96
Qora va rangli metallurgiya kimyo va neft olish
Oziq–ovqat, qurilish materiallari qog‘ozchilik–0.9
Ko‘mir, gaz, mashinasozlik va metallni qayta ishlash–0.85
Torfni qayta ishlash, yog‘ochni qayta ishlash–0.8
Boshqalar–0.75
Iqtisodiy samarali maqsadga muvofiq kirim reaktiv quvvatni aniqlash uchun eng ko‘p reaktiv quvvat Qj1 miqdori va aktiv Rr yuklama energotizimga uzatiladi va u energotizimda eng ko‘p va eng kam jarayonida korxonaga yo‘naltirilishi mumkin, Qe1 va Qe2 larga mos ravishda.
Kiritilayotgan Qe1 reaktiv quvvat korxonadagi KUning umumiy quvvatini aniqlaydi va Qe2 miqdori bilan KU rostlanadigan qismi.
KUning umumiy quvvati Qk1 reaktiv quvvat elektr bo‘linish nuqtadagi muvozanatni aniqlaydi va energotizimning eng ko‘p aktiv yuklamasi davrini
Sanoat korxonalari uchun
Agar umumiy quvvati 750 kVA dan kam tr–rli bo‘lganida //KU quvvati Qk1–energotizim tomonidan belgilanadi va korxona elektr ta’minotini loyixalashda xisobga olinishi zarur.
Energotizim bilan kelishilgan xolda texnik shart bo‘yicha iste’molchining ulanishi aniq (katta) taqqoslash bilan Qk1 umumiy KU (albatta Qe1 miqdoridan kam) korxonaning butun elektr ta’minot tizimi bo‘yicha agar bu keltirilgan xarajatlarni kamaytirsa.
O‘ziga xos yuklamali korxonalarda RKK (KRM) vositalari jixozlari zaruriy elektr energiya ulanish chegaralarida sifat ko‘rsatgichlarini ta’minlashi zarur.
RKK (KRM) vositalari umumiy tarmoq vazifali–BK past kuchlanishli NBK va yuqori kuchlanishli VBK va SM, o‘zi xos yuklamalarda qo‘shimcha yuqoridagilarga kuch rezonansli sizgislar SRF–filtr kompensatorli qurilmalar–FKU, simmestrlovchi –SU, va sizgichli qurilmalar FSU dinamik va statik RKK (KRM)–(bevosita va bilvosita ta’sir qiluvchi) tez o‘zgartiruvchi tizimli boshqarishli–STK va maxsus tez xarakatlanuvchi sinxron kompensatorlar–SSK.
Nazorat savollari. 6–10 kV tugunida reaktiv quvvat balansi?
