29-mavzu. Sug'urta firibgarligi va uni bartaraf etish

Sug‘urta firibgarligi indikatorlariga misollar254
Aldash indikatori
Tushuntirish
l.TVEFJS polisi 
egasining zarari kam, lekin 
jabrlanuvchiniki jiddiy
Bu firibgarlaming oltin qoidasi-kim ko‘p jabrlansa, 
shu sug‘urtaga murojaat qiladi, chunki ko‘rilgan zarar 
o‘zining hisobidan toianadi, shuning uchun YTH 
avbdorini almashtirish lozim
2. Hodisa bilan transport 
vositalari zarari to‘g‘ri 
kelmasligi
Sodir boigan hodisani o^gartirib aytish, masalan, 
noaniq avtomobil haydovchining ko'zini 
qamashtiradi, farani yoqib natijada borib daraxtga 
urdi.
3. YTHjoyi belgilangan 
joydan uzoqdaligi
Sug‘urtalovchining vakillari, y o i harakati xavfsizligi 
xizmati xodimlari, boshqa avtoishqibozlar yoki 
tasodifiy guvohlar firibgarlaming rejasini buzolmavdi. 
masalan, daraxtga urilgan Mcrsedes, o‘sha joyning 
uzoqda qismi YTH uvushtirish uchun to'g'ri 
keladigan joy hisoblanadi.
4. Sug‘urtalanuvchining va 
jabrlanuvchining axboroti 
qarama-qarshi boisa
Kelishish qiyin boiadi, qachonki maktab 
o‘quvchiIari, noaniq havdovchi-firibgarlaming 
mashinalari to'qnashib ketsa
Professional firibgaming psixologik belgilari: o‘ziga ishongan, juratli, odamlar 
bilan tez chiqishadigan, surbet, mug'ombir. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, jinoiy 
guruhlar ko‘pchilik odamlardan tashkil topgan boiib, har bird m aium rolni ijro 
etadi. Eng ko‘p holda uchraydigan soxta YTH ijrochilarining taxminan portreti 
shunday ko‘rinishga ega boiadi:
Sug'urta kompaniyalarining xavfsizlik va ichki nazorat siyosatlari asosida tayyorlandi.
356

---

Ilujjat nomi
Talab
Nazorat qilinadigan parametrlar
Sug'urtalanuvchi
arizasi
O 'z vaqtida 
yetkazish
1. Sug'urta kompaniyasida ariza va 
aktlami qayd etish jumalidagi qayd 
etilgan sana
2. Sug'urta hodisasi haqida 
sug'urtalanuvchining kompayaga 
sug'urtalangan muddatlarda xabar 
berishi
3. Sug'urtalanuvchining 
tushuntirishlami kech yetkazganligi 
sabablari
Sug'urta hodisasi 
obyektlari va 
subyektlari
1. Ariza taqdim etgan 
sug'urtalanganmi yoki vakil shaxs. 
2. Sodir bo'lgan jarayonda sug'urta 
shartnomasi amal qilganmi 
3. Jabrlangan shaxs shartnomaga 
kiritilganmi
4. Sodir bo'lgan voqea 
shartnomada javobgarlik deb 
qaralganmi
5. Zarar keltirgan hodisa to'g'risida 
tasdiqlovchi hujjatlar 
6. Sug'urtalangan shaxsga zarar 
yetkazilgan yoki nobud boMgan
2. Delitant firibgar. Zarar ko'rganlar haqida so'z boradi. Bu asosan 18-50 
yoshlardagi erkak tadbirkor yoki davlat ishchisi. Bir joyda uzoq vaqt ishlaydi, 
uylangan, haydovchilikda o‘rta stajga ega bo'lgan, yo'l transport hodisasiga 
kamdan-kam uchraydigan, sudlanmagan, bir xil hayot tarziga ega, mashinasini kam 
almashtiradigan o‘rtacha moliyaviv ahvoldagi shaxs.
Sug'urtalanuvchi ko'rinishida ishlamaydigan, uncha qimmat bo'lmagan 
o‘zimizda ishlab chiqarilgan avtomobil egasi yoki korxona havdovchisi asosan vuk 
mashinalari haydaydi. Ko'pincha ziyon ko'rgan odam qarindosh yoki tanishi (ziyon 
ko'rgan bilan birga yashovchi yoki bitta ishda ishlovchi).
Shuni eslatib o'tish kerakki delitant firibgaming portreti aniq chizilmagan. 
Chunki sug‘urtalashda firibgarlik bu- ishqibozlik uchun qilinadigan jinoyat bo'lib, 
unda deyarli har bir odam ishtirok etishi mumkin.
Har bir alohida ko'rsatilgan belgi har doim ham yo‘l transport hodisasi volg'on 
ekanligidan xabar bermaydi. Biroq bunday belgilaming 2 va undan ortiq bo‘lishi- bu 
diqqatli belgi sug‘urta tashkilotini bunday jinoiy harakatlardan himoya qilish 
maqsadida sug'urtalovchi sug‘urta hodisasi haqida ariza olgan 1 - navbatda ziyon 
ko'ruvchining tushuntirishlarini tahlil qilish kerak. Sug'urta hodidisasi obyekti va 
subyektlariga mos kelishi kerak. Bunday holatda sug‘urtalovchining harakatlari
3 5 7

---

quvidagilar hisoblanadi. Agar tahlil natijasida sug‘urta tovoni to'lamaslikni 
isbotlovchi asos bo'lsa, u holda sug'urtalovchi olingan dalil va hujjatlarga binoan 
sharlnomada ko‘rsatilgan summani to'lab berishi kerak. Boshqa holatlarda sug‘urta 
hodisasi holatlari yuzasidan uzoq izlanishlar olib boriladi.
Buning uchun firibgarlikni tasdiqlovchi belgilar yig'ish uchun ko'plab 
miqdorda mafiumot turli manbadan olish kerak . Shuning uchn sug'urtalovchi, 
qonun himoyalovchi organdan, bankdan, tibbiyot tashkilotlaridan va boshqa 
tashkilotlardan, sug'urta hodisasi bilan bog'liq hujjatlar bilan tanishib. ma’lumol 
yig'adi, shuningdek o'zi haqiqiv hodisani isbotlashga. oydinlashtirishga harakat 
qiladi.
O'zbekiston Respublikasi “Sug'urta faoliyati to'g ‘risida"gi qonuniga ko'ra. 
tashkilot, tadbirkorlik subyektlari, korxonalar sug'urtalovchiga sug'urta hodisasi 
bilan bog'liq ma’lumotlami berishi kerak.