|
29.3. Hayot sug'urtasi sohasidagi firibgarlik
Sug'urta bozorida ham har qandav boshqa moliyaviy bozorlar singari sug'urta
firibgarligiga taalluqli iqtisodiv jinoyatlar yuzaga keladi. Sug'urta bozorining
huquqiy muammolarini asosan sivilistlar va kamdan kam hollarda jinoiy huquq
organlarining mutaxasssislar tadqiq etishadi.
Biroq sug'urta sohasida va umuman sug'urta firibgarligida jinoyatlar sonining
o'sishi xususan hayotga va jinoiy-huquq yo'nalishini tadqiq etishga undaydi.
Sug'urta deganda yuridik va jismoniy shaxslaming qiziqishlarini qoplash uchun
shakllantirilgan pul fondlari hisobidan, kelib tushgan sug'urta mukofotlaridan
sug'urta shartnomasiga mutanosib ravishda sug'urta hodisasi ro'y berganda sug'urta
qoplamasini (sug'urta summasi) to'lash yo'li bilan himoya qilish hisoblanadi.
Sug'urta faoliyati - sug'urtani amalga oshirish bilan bog'liq sug'urta bozori
professional ishtirokchilari faoliyati tushuniladi. Sug'urtaning 2 rnuhim tarmog'i
mavjud; umumiy va shaxsiy sug'urta.
3 5 9
Shaxsiy sug‘urta — sug‘urtaning bu turi, inson hayotiga. mehnat qobiliyatiga va
sog'lig'iga tahdid soluvchi risklardan sug'urta himoyasiga ega boiishni ta’minlaydi.
Qonunchilik taiablariga muvofiq shaxsiy sug‘urtaning obyekti bo'lib. inson havoli.
sog'lig'i, mehnat qobiliyati bilan bogiiq mulkiy qiziqishlar va sug‘urtalanuvchining
yoki sug'urtalangan shaxsning nafaqa bilan ta'minlanganligi tushuniladi.
Sug'urta, maflumki milliy xavfsizlik uchun muhim ahamiyat kasb etadi. tabiiy
ofatlar, texnogen falokatlar, ijtimoiy nizolar natijasida zarami qoplash nazarda
tutiladi, bundan tashqari, moliva bozorining muhim bo'g'ini hisoblanadi.
Olz biznesining ishonchli himovasi sifatida sug’urtalanuvchilar nafaqat
sug‘urta biznesining tartib-qoidalarini, balki firibgar va tovlamachilaming qonunga
xilof xatti-harakatlarini bilishi shart, bundan tashqari, bunday harakatlardan
ogohlantirish huquqini himqya qilish amaliyoti va xavfsizlik xizmati tomonidan
ishlab chiqilgan.
Sug'urta firibgarligi - butun dunvo sug'urta kompaniyalari faoliyatining eng
jiddiy
muammolaridan
biridir.
Dunvo
sug'urta
sanoatida
firibgarlik
aniqlanmaganligi natijasidagi yo'qotishlar, turli baholarda. har yili yig'ilgan sug'urta
mukofotlarining umumiy sonidan o'rtacha 15-20%ni tashkil qiladi.
Milliy statistika jinoyatning bu turi bo'vicha. ya’ni sug'urta firibgarligi
ko'pgina mamlakatlarda o'zining yuqori yashirinliligi sababli mavjud emas. Shaxsiy
sug'urta sohasidagi firibgarlik muammolari hozirgi sug'urta bozori mutaxassislari
ichida eng ko'p muhokama qilinadi.
Sug'urta firibgarligi - bu ijtimoiy xavfli harakat bo'lib. sug'urtalanuvchilar
(foyda oluvchilar) tomonidan bir o'zi yoki sug'urta kompaniyalari vakillari bilan
yoki boshqa shaxslar sug'urta shartnomasi tuzilganda yoki sug'urtalangan
shartnomasi amal qilish muddatida va begonaning mulkini o'g'irlash jarayonida
(sug'urta kompaniyalarining pul vositalari) yoki ishonchni suiste’mol qilish yoki
aldov yo'llar bilan huquqini qo'lga kiritish hisoblanadi.
Firibgarlik shaxsiy sug'urtada xavfli hisoblanadi, chunki bu tarmoqning
sug'urta jinoyatchiligidagi ulushi juda katta. Biroq shaxsiy sug'urta sohasidagi
firibgarlik xavfi juda yuqori, chunki jinovat bu yerda faqatgina firibgarlik jinoyati
bilan bog'liq bo'lib qolmay, balki shaxsga qarshi jinoyat bo'lib, bu esa jinoyat
huquqida jinoyatning og'ir turi hisoblandi.
Jinoyatning kattagina qismi shaxsiy sug'urta sohasida amalga oshiriladi. Bu
yerda chet elga chiquvchilaming sug'urtasini ajratib ko'rsatish mumkin, (tibbiy
falsifikatsiya va to'lov hujjatlari). Tibbiy sug'urtada turli xildagi uyushtirilgan
shikastlanishlar va baxtsiz hodisalar tez-tez uchrab turadi. Jamg'arib boriladigan
hayot sug'urtasida yolg'onlar va hujjatlami qalbakilashtirish tez-tez namovon
bo'ladi.
Sug'urta sohasida amalga oshiriladigan firibgarlik, aniq holatda mulkka ega
bo'lmagan shaxs, (sug'urta to'lovlari, sug'urta qoplamalari va boshqalar), yolg'on
usullami qo'llab yoki ishonchni suiiste’mol qilgan holda, noqonuniy, dalillarsiz, pul
va boshqa ekvivalentga to'g'ri keladigan haqni to'lamaslik, shunga o'xshash
noqonuniy moddiy foydaga ega bo'lish uchun ko'rsatilgan mulkka ega bo'ladi.
O'zbekistonda sug'urta firibgarligining huquqiy tomonlari, nazariy jihatdan
yetarlicha
o'rganilmagan,
ilmiy
asoslanlangan
metodlaming
aniqlanishi,
ogohlantirish va sug'urta ftribgarlarini jazolash ko'rsatilmagan.
360
Sug'urta firibgarligi - sug'urta shartnomasi subyektlarining noqonuniy xatti-
harakatlari tushuniladi, sug‘urtalanuvchiga yolg'on yoki ishonchni suiiste'mol qilish
yo'li bilan sug'urta qoplamasini olish uchun qat’iyy belgilangan risk tahlilining
kerakli miqdoriga qaraganda kamroq qismini to'lash uchun yo'naltirilgan bo'ladi,
sug'urta mukofotlari (sug'urta to'lovlari), shuningdek sug'urta shartnomasi amal
qilish davrida yoki sug'urta shartnomasini tuzishda kerakli ma’lumotlami yashirish,
shuningdek sug'urtaning qonun va qoidalarida yuzaga keluvchi kafolatlari,
sug'urtalovchilar qarzdorliksiz sug'urta qoplamasini rad qilishi. natijada sug'urta
shartnomasining subyektlari noqonuniy va beminnat imkoniyami o'z foydasiga
qo'lga kiritishadi.
Boshqacha aytganda, sug'urta firibgarligida uning subyektlari, mavjud jinoiy
tarkib va boshqalardan tashqari, sug'urta sohasidagi noqonuniy harakatlaming
361
hamma turlari kiradi. Sug'urta firibgarligining jinoyat tarkibi quyidagilanii o'z
ichiga oladi: obyekt, subyekt, obyektiv va subyektiv tomonlari.
Jinoyat huquqida jinoyat obyekti bo'lib, aybdorning tajovuz qilishi oqibatida
ijtimoiy munosabatlarining jinoyat qonunlarida o'z aksini topgan jinoiy tarkibning
bir qismi.
Sug'urta firibgarligining obyekti - bu sug'urta shartnomasini tuzish va
majburivatini bajarish bilan bog'liq ijtimoiy munosabatlardir (sug'urta qoplamasi
to'lashni ta’minlash).
Do'stlaringiz bilan baham: |
