29-mavzu. Sug'urta firibgarligi va uni bartaraf etish

29.4. Sug'urta firibgarligiga qarshi kurashda
xorij tajribasi
Avtosug'urta bilan bog'liq qallobliklar Rossiyadan ko'ra kengroq AQSH 
hissasiga to'g'ri keladi. Sug'urtachilar tomonidan to'langan jami qoplamalarining 
14-18% i firibgarlaming foydasiga to'g'ri keladi.
Firibgarlikka qarshi kurash hozirgi kunda Birlashma (Coalition Against 
Insurance Fraud. CIAF), firibgarlik oqibatida AQSHda 14 mlrd $ zarar ko'rilgan. 
AQSH (Insuranc Research Council) sug'urta tadqiqotlar kengashi xabariga ko'ra har 
uchta zarar ko'rgan avtomobillarga kompensatsiya bo'vicha talabnoma bir 
firibgarlikka to'g'ri keladi. Ekspertlar bahosiga ko'ra AQSH sug'urta kompaniyalari 
har yili y o i transport hodisasi bo'vicha havdovchilaming javobgarligi bo'yicha 6.5 
mlrd $. jismoniy zarar bo'yicha esa 2.7 mlrd $ kompensatsiya to'lovlarini amalga 
oshirarkan.
Yo'l transport hodisasi tufayli sog'lig'iga to'lovlar qay tarzda olinishi: AQSH 
sug'urta tizimida .,no-fault” qoidasi amal qiladi, bunga ko'ra zarar ko'rgan 
sug'urtalanuvchiga avbdor kimligidan qat’iyy nazar ko'rilgan zarar to'lab beriladi. 
Bunday tizim sog'liqni sug'urtasida Personal Injury' Protection yoki PIP deb 
nomlanadi.
Bu tizim bilan bog'liq bo'lgan firibgarchiliklar quvidagicha: yo'l transport 
hodisasidan keyin sog'lig'iga vetkazilgan zarami to'lanishi bo'yicha da'volami 
beravotgan yo'lovchilar avtomobilda umuman bo'lishmagan. Sug'urtalovchi 
kompaniya ko'pgina bunday hollarda to'lab berishgan. Bundan tashqari, qonunan, 
sug'urtalangan shaxs baxtsiz hodisadan keyin 180 kun ichida sug'urta tovonini 
olishni talab qilishi mumkin. sug'urtalovchi esa 30 kun ichida yoki to'lovni amalga 
oshirishi yoki rad javobini berishi kerak hisoblanadi. Ta'kidlanganidek. AQSH 
sug'urta bozorida shaxsiy va tibbiy sug'urtasi bo'yicha firibgarliklar anchaginani 
tashkil etadi. AQSHning bir qator shtatlarida shunday ahvolni ko'rishimiz mumkin. 
Masalan Nyu-Yorkda 55%ni tashkil etadi.
2000 vilda y o i transport hodisalaridan keyin sog'lig'iga yetgazilgan zararlar 
bo'yicha da'volar miqdori 33%ga ortdi. Oxirgi 10 yillikda bu yo'nalishdagi 
firibgarlikliklar soni ham ikki barobarga oshganini ko'rsatadi: 1995 yilda 4393tani 
tashkil etgan bo'lsa. 2005 yilga kelib esa 12372 tani tashkil etdi. Bu har bir 
sug'urtalanuvchidan olingan 100$ mukofotga 177$ firibgarlaming da’volari 
oqibatida to'lab berilayotganligini bildiradi.
362

---

2005 yilda AQSHda yuz bergan kuchli to'fondan keyin yetkazilgan zararlar 
bo‘yicha da'volaming ko'pchiligi avtomobillami vonib ketganligini sabab qilib 
ko'rsatishgan. Kevin bu avtomobillar vonib ketgan emas, balki boshqa shtatda sotilib 
ketganligini ko‘rishimiz mumkin.
Germaniya. AQSH. Fransiyada ko'pgina shunga o‘xshash hodisalar ro‘v 
bergan, bunga misol qilib. o‘z avtomobilini sug’urta qildirgan shaxslar sug'urta 
summasini olish maqsadida ularga atayin o't qo'yib yuborashadi, surishtiruv 
paytlarida esa yolg'on guvohlik berishadi.
4- 
Sag ‘urtalangan transport vositalarini
o 'g'irlanishini uyushtirish
Jinoyatchilar sug'urta shartnomasiga ega bo'lishgandan keyin, o‘g‘rilikni 
uyushtirishni rejalashtirishadi. Bundav usul ayniqsa, Latviya, Polsha, Germaniya va 
Fransiyada keng tarqalgan. Jinoyatchilar o'g'irlab ketuvchilar bilan til biriktirgan 
holda kelishib olishadi. (bundav holatlar Rossiva fuqarolari yoki Sharqiv YEvropa 
davlatlar fuqarolarida ko‘proq kuzatiladi). Avtomobil egasi o‘zi ixtiyoriy ravishda 
kalitni o 'g ’riga topshiradi. Sug'urta kontpaniyasidan olinadigan summaga yangi 
avtomobilga ega bo'lish maqsadida rozilik bildiradi.
Masalan: 2005