28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Boshlang’ich xujjatlardagi xatolarni to’g’rilash tartibi 
Boshlang’ich xujjatlarning matni yoki rakamli ma’lum» larini tozalash va tuzatish 
mumkin  emas.  1qulda 
tuzilgan
  boshlang’ich  xujjatlarda  (kassa  va  bank 
xujjatlaridan tashkari) qo’yilgan xatolar 
Quyida
gi tartibda to’g’ri lanadi. Noto’g’ri 
matn  yoki  summa  ustidan  chiziladi,  uning.tepasiga  to’g’ri  matn  yoki  summa 
yoziladi,  yoniga  «to’g’ri  langan»  degan  yozuv  qilinadi,  xujjatga  avval  imzo 
chekkan  shaxslar  yana  imzo  chekishib  to’g’ri  lashni  tasdiklashadi  va  to’g’ri  lash 
amalga  oshirilgan  sana  (kun,  oy,  yil)  yozib  qo’yiladi.  Kirim  va  chiqim  kassa 
orderlarida xech qanday  o’zgarish qilish mumkin emas. 
Buxgalteriya  hisobi  registriga  yozilgan  xo’jalik  operatsiyalarini  aks  ettirib 
turuvchi  xamma  yozuvlar  oy  yoki  yilning  oxirida  jamlanadi.  Bunday  jamlashdan 
maksad umumiy oborot summani va xamma schyotlar bo’yicha  oy yoki yil oxiriga 
qoldiqni  aniqlashdir.  Bundan  tashkari,  u  aniqlanilgan  jami  summalarning 
yozuvlarini  solishtirib  kurish  va  yo’l  qo’yilgan  xatolarni  topish  uchun  xam 
zarurdir.  Ezuvlarni  solishtirib  kurish  uchun  sintetik  schyotlar  bo’yicha    bosh 
daftarning  jami  ma’lumotlariga  muvofiq  aylanma  balansi  tuziladi,  kelib  chiqkan 
debet  va  kredit  oborotlarining  umumiy  summasi  ro’yxatga  olish  jurnali  bo’yicha  
oborot  summalarining  jami  yoki,  agar  hisob  mexanizatsiya  vositalari  bilan 
yuritilayotgan  bo’lsa,  u  paytda  nazorat  sonlar  ro’yxati      summasining  jami  bilan 
solishtiriladi.  Buxgalteriya  hisobi  registrida  yozuvlarning  to’g’ri    amalga 
oshirilishini ta’minlash uchun aylanma balansning debet va kredit summalari teng 
kelishi  kerak.  Bu    tenglik  xronologik  yozuv  (ro’yxatga  olish  jurnali) 
ma’lumotlarining  muntazam  yozuv  (bosh  daftar)  ma’lumotiga  to’g’ri    kelishidan 
kedib  chiqadi.  Buxgalteriya  hisobi  registrlarida  aniqlangan  xatoliklar  belgilangan 
tartibga  muvofiqq kechiqtirilmasdan to’zatilishi. zarur. Xatoni to’zatishning uchta 
asosiy usuli bor: 
1. «Korrektura» usuli. 
2. «Qizil storno» usuli. 
3. «Qo’shimcha provodka» usuli. 
«Korrektura»  usulining  moxiyati  shundan  iboratki,  bunda  noto’g’ri  
yozuvning ustidan (chizikning tagidagi sonni ukish oson bulsin uchun) yupka qilib  
chiziladi,  uning  yoniga  yoki  tepasiga  to’g’ri    yozuv  yozyladi  va  bu  to’g’ri  da 
muayyan  xujjatning  tagida  hisobning  shu  fxasiga  javabgar  shaxe  yoki  bosh 
buxgalter  tomonidan  izox  beriladi  va  uning  imzosi  bilan  tasdiklanadi.  Agar  ko’p 
sonli  yozuv  bo’lib,  shundan  bir  qismida  xato  bo’lsa  xam,  baribir  xammasining 
ustidan  chizilib,  yuqoridagi  usulda  to’g’rilanadi.  «Korrektura»  usulidan  xatolik 
schyotlarning    korrespondentsiyasiga  borlik  bo’lmasa  yoki  hisob  yozuvlarining 

---

 
127 
jami  summalarida  aks  ettirib  qo’yilmagan  bo’lsagina  foydalaniladi.  Masalan, 
«Asosiy vositalar » schyotining debetiga 10030 sum o’rniga, 10000 sum qilib xato 
yozib qo’yilgan bo’lsa, u xolda 10000 sumning ustidan yupka qilib chizik tortiladi 
va  uning  ustiga  10030  sum  yozilib,    chislo  xamda  bosh  buxgalterning  imzosi 
qo’yiladi. 
 Agar  xatolik  schyotlarning  korrespondentsiyasi  bilan  borlik  bo’lsa 
(noto’g’ri    provodka  berilgan  bo’lsa)  xamda  bir  nechta  joyga  jami  summa  yozib 
qo’yilgan  bo’lsa,  unda  bu  xatoni  korrektura  usuli  bilan  to’g’rilash  mumkin  emas, 
chunki    bunda  ko’p  joyni  uchirib  to’g’ri  lash  zarur  bo’ladi,  shuning  uchun  xam 
«kizil storno» usulidan foydalaniladi. «Kizil storno» usulining  moxiyati shundan 
iboratki,  bunda  xato  yozuv  kizil  siyox  bilan  xuddi    o’zidek  qilib  yana  bir  marta 
yozyladi,  undan  keyin  to’g’ri    yozuv  avvalgidek    tegishli  registrda  aks  ettiriladi. 
Schyot  bo’yicha    jami  oborot  topilayotganda  kizil,  siyox  bilan  yozilgan  summa 
umumiy  yig’indidan    ayig’ib  tashlanadi.  Talabalarga  tushunarli  bo’lishi  uchun 
noto’g’ri    yozuvning  «kizil  storno»  usulida  schyotlarda  tutrilanishiga  quyidagi 
misolni keltiramiz: