28-mavzu. Atom va yadrosining tuzilishi va xossalari. Mikrozarralarning korpuskulyar-to‘lqin dualizmi

26.2-rasm
bo‘lgan to‘lqin tabiat namoyon bo‘lishi kerak, degan xulosaga kelinadi. (28.1.1) ifodani de-Broyl to‘lqin uzunligi deb ataladi. De-Broyl gipotezasi bilan tanishgan, Eynshteyn: agar bu gipoteza to‘g‘ri bo‘lsa, elektronlar

uchun difraksiya hodisasi kuzatilishi lozim degan fikrni aytdi.

1927 yilda Devisson va Jermerlar elektronlar ustida tajriba o‘tkazib Eynshteyn fikrini tasdiqlashdi.
Qizdirilgan K katoddan chiqqan termoelektronlar katod va A anod oralig‘idagi elektr maydon ta’sirida tezlatiladi. Elektronlar dastasi D₁ va D₂ diafragmalardan o‘tib Kr kristallga, undan sochilib Ionizatsion kamera (IK) ga tushadi (28.1.1-rasm). Ionizatsion kamerada hosil bo‘lgan tok galvonametr orqali o‘lchanadi. Ionizatsion kamerani uyon-buyon siljitish yordamida turli burchaklarda sochilayotgan elektronlarni qayd qilish imkoniyati mavjud. Lekin tajriba shuni ko‘rsatdiki, sochilish burchagining o‘zgarishi bilan ionizatsion kameradagi tok kuchi monoton ravishda o‘zgarmasdan, balki bir qator maksimumlar kuzatildi. Nikel kristali bilan o‘tkazilgan tajribada elektronlarni tezlatuvchi potensiallar farqi 54 V bo‘lganda sochilish burchagi =50 qiymatida maksimum kuzatiladi. Agar shu tajriba elektronlarni o‘rniga rengent nurlari bilan o‘tkazilsa, difraksion maksimum, =50 da kuzatilishi uchun rengen nurining to‘lqin uzunligi 1,6710^-10 m bo‘lishi lozim. Ikkinchi tomondan (28.1.1) asosida elektronlar uchun de-Broyl to‘lqin uzunligini hisoblasak, 1,6710^-10 m qiymatni hosil qilamiz. Bu natija de-Broyl gipotezasi to‘g‘riligini tasdiqladi. Keyinchalik de-Broyl gipotezasi to‘g‘riligi ko‘p olimlarning tajribalarida ham isbotlandi. Masalan, rus olimi P.S.Tartakovskiy katta tezlikdagi elektronlarni yupqa (d=1 mkm) metall qatlamdan o‘tkazib, bu elektronlar hosil qilgan difraksiya manzarasining rasmini fotoqog‘ozga tushirdi (28.1.2-rasm).
1948 yilda V. Fabrikant, B.Biberman va N.Sushkinlar nihoyatda zaif intensivlikdagi elektronlar oqimi bilan tajriba o‘tkazib, to‘lqin xususiyatlar elektronlar oqimi uchungina emas, balki ayrim elektronlar uchun ham tegishlidir degan xulosani isbot qilishdi. Xulosa qilib aytganda, de-Broyl, gipotezasi bir qator tajribalarda tasdiqlandi va u to‘lqin mexanikasining yaratilishida muhim rol o‘ynadi.