27-мавзу. Нурланишнинг квант назарияси. Режа

Иссиқлик нурланиши. Қиздирилган жисмларни иссиқлик нурланиши ва бир қатор бошқа ҳодисаларда ўрганганда ёруғликни квант хусусиятлари аниқланган.
Нурланувчи жисмни ички энергияси ҳисобига юзага келувчи электромагнит нурланиш иссиқлик нурланиши дейилади. Бу нурланиш жисмни температураси ва оптик хусусиятлари билан аниқланади.
Иссиқлик нурланиши ихтиёрий агрегат ҳолатдаги барча жисмлар учун, уларнинг ихтиёрий температурасида рўй беради.
Турли қиздирилган жисмлар(чўғламли лампочка, дазмол, печка, паяльник, иситиш батареяси ва хоказолар) иссиқлик нурланишининг манбаи бўлиб ҳисобланади.
Иссиқлик нурланиши бўлмаган манба - ёруғлик диоди, лазер, люминесцент лампа, телевизор экрани.
Иссиқлик нурланиши туташ спектрлардан иборат бўлиб, унинг максимум ҳолати жисм температурасига боғлиқ бўлади.
Ички энергиядан ташқари, барча бошқа ихтиёрий турдаги энергияни қўзғатилиши натижасида рўй берадиган нурланиш люминесценция номи билан юритилади. Буни иссиқлик нурланишидан фарқлаш муҳимдир: люминесценция ҳар доим мувозанатсиз, иссиқлик нурланиши эса мувозанатли.
Мувозанатли иссиқлик нурланиши сифатида қуйидаги моделни кўриш мумкин: идеал қайтарувчи қобиқни оламиз, уни ичида Т температурада жисм жойлашган бўлиб нур чиқазаётган бўлсин(1 - чизма).

Нурни қайтариши ҳисобига энергия алмашинуви рўй беради:
нурлатиш  қайтариш  жисм қайтарган нурланишни ютиш  яна нурлатиш  ....ва ҳоказо.
Мувозанатли нурланиш – ҳар бир тўлқин узунлиги учун жисм ва нурланиш орасидаги энергияни тақсимоти ўзгармас қоладиган жараён.
Бошқача қилиб айтганда, берилган тўлқин узунлиги учун қанча энергия нурланса шунчаси ютилади. Системани “жисм+нурланиш” ҳолати мувозанатли бўлади, бунга термодинамиканинг қонунларини қўллаш мумкин.
Тажриба йўли билан мувозанатли нурланишни қуйидаги асослари ўрнатилган:
1) нурланувчи жисмни материалига ва шаклига боғлиқ эмас;
2) унинг характеристикаси фақат температурага боғлиқ(спектрал таркиби, интенсивлиги);
3) у, биржинсли, изотроп, қутбланмган.