27-мавзу. Нурланишнинг квант назарияси. Режа

§ 5. Спектроскопия. Спектр турлари. Қуёш ва космик нурларнинг биосферага таъсири.
Спектроскопия(лот. spectrum-кўриниш, тасаввур ва грек. skopeo-кўраман) – электромагнит нурланишни(ёруғликни) кимёвий модда билан ўзаротаъсирлашиш қонуниятларини ўрганувчи физик усул. Кенг маънода- турли хил нурланишнинг спектрларини ўрганиш.
Бундай ўзаро таъсирлашишлар электромагнит нурланишни ютилиши, нурланиши ва сочилиши билан бўлади.
Спектроскопия атом ва молекулаларни энергетик стационар ҳолатлари ҳақида, бу ҳолатлар ўртасидаги ўтишлар асосида, маълумотлар олишга имкон беради.
Спектроскопия методи атом ва молекулаларнинг структурасини ва улардан ташкил топган макроскопик жисмларни ўрганади. Улар, температура ва зичлик каби жисмларни макроскопик хусусиятларини ўрганишда ишлатилади, аналитик кимёда эса- моддаларни аниқлаш ва аниқлаш ва тавсифлаш учун қўлланилади.
Спектроскопиянинг тўғри масаласи- моддани тузилиши, таркиби ва бошқа хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, унинг спектр кўринишини олдиндан таҳмин қилиш.
Спектроскопиянинг тескари масаласи- модданинг спектрига қараб туриб, унинг характеристикасини аниқлаш.
Спектроскопиянинг қуйидаги турлари мавжуд:
Атом спектроскопияси- атом орбиталаридаги электронларнинг ҳолатлари орасидаги энергетик ўтишларни текширади.
Молекуляр спектроскопия- молекулаларни электрон, тебраниш ва айланиш сатҳлари орасидаги энергетик ўтишларни текширади.
Молекулалардаги ҳаракатларнинг турларига биноан молекуляр спектроскопия электрон, тебраниш ва айланмага ажратилади.
Спектрал анализ- материяни нурланиш билан ўзаро таъсирлашишининг спектрларини ўрганишга асосланган бўлиб, объект(масалан, кимёвий) таркибини аниқлаш методларининг мужассами.
Замонавий спектрал методлар ёрдамида ечиладиган асосий масалалар:
1. Бирикмаларнинг идентификацияси – тузилишини ўрнатиш.
2. Ноорганик ва органик моддалар аралашмасини сифат ва миқдорий таркибини аниқлаш.
3. Атом ва молекулаларнинг энергетик ва геометрик характеристикаларини аниқлаш.
4. Ички ва молекулалараъро ўзаротаъсирни ўрганиш.
5. Кимёвий реакцияларни кинетик параметрларини ва интермедиатларини ўрганиш.