21-tema. Vakkumda magnit maydanı. Jobası

+

_

8.w-suwret

Sheńberdiń hár bir dl elementi hám radiusı R arasındaǵı múyesh /ǵ ge teń bolǵanlıǵı uchun Bio-Savar-Laplas nızamına tiykarlanıp:
dB = (8.áá)
Barlíq dB lar birdey baǵıtta, yaǵnıy sheńber orayínan ótiwshi oń normal ( ) boylap baǵıtlanǵan. Sonıń uchun juwmaqlawshı maydannıń sheńber orayíndaǵı magnit induktsiyası:
V
B = (8.12)
Sheńber formadaǵı toklı konturdıń magnit momenti R_m = IS = =I ^. R^ǵ bolǵani uchun (8.12)-ańlatpanı tómendegishe ózgertip jazıw mumkin:
. (8.áq)
hám _m vektorlar konturǵa ótkerilgen oń normal boylap baǵıtlanǵanı uchun tómendegi qatnas orınlı boladı:
= . (8.áń)
(8.áń) teńlikke kóre dóńgelek toktıń magnit maydanı sheńber formadaǵı toklı konturdıń magnit momentine tuwrı proportsional eken.
Bekkemlew ushın sorawlar.
1. Toklı ótkizgishler jaqınına jaylastırılǵan sınaw ramkalarına qanday kúshler tásir etedi ?
2. Magnit induktsiyası dep nege aytıladı ?
3. Maydanlar supperpozitsiya printsipini túsindiriń.
4. Bio-Savar hám Laplas nızamlarınan maydan indkutsiyası shamasın esaplawda qanday paydalanıladı ?


22-tema. Vakkumdaǵı magnitostatikanıń tiykarǵı teńlemeleri
Jobası:
1. Amper nızamı. Parallel toklardıńóz-ara tásiri.
2. Háreketdegi zaryadqa magnit maydanınıń tásiri. Lorents kúshi. Xoll effekti.
3. Magnit maydanında zaryadlanǵan bólekshelerdiń háreketi. Zaryadlanǵan bólekshelerdi tezlestiriwchi qurılmalar (tezletkichler).
Tayanısh sózlar hám túsinikler: Amper kúshi, shep qol qádesi, parallel toklar, Lorents kúshi, orayǵa umtılıwshı kúsh, Xoll turaqlısı, sızıqli rezonans, tsiklotron, duant.
1. Amper nızamı. Parallel toklardıń óz-ara tásiri.
Magnit maydanda jaylasqan toklı ótkizgishke maydan tárepinen tásir etiwshi kúsh usı maydannıń magnit induktsiyası V ǵa, ótkizgishtiń geometriyalíq ólshemlerine hám onnan ótip atırǵan tok kúshi I ge baylanıslı boladı.

á-suwret

ótkizgishtiń dl elementine tásir etiwshi kúshti
= ^. [ ] (9.á)
ańlatpa menen, onıń modulın bolsa
dF = IdlBsin (9.ǵ)
ańlatpa menen anıqlanadı. 9.á, 9.ǵ - ańlatpalar Amper nızamın sıpatlaydı. 9.á hám 9.ǵ - ańlatpalarda V - maydannıń dl element jaylasqan oblastındaǵı magnit induktsiyası,  - hám vektorlar arasındaǵı múyesh (á-suwret).
Tásir etiwshi kúshtiń (Amper kúshi) baǵıtı shep qol qádesi menen anıqlanadı.
№aǵıyda: shep qolımızdı sonday jaylastırıw kerek, bunda V induktsiya sızıqları alaqanımızǵa kirsin, tórt achılǵan barmaq tok baǵıtına sáykes kelsa, 90⁰ ǵa ashılǵan bosh barmaq Amper kúshiniń baǵıtın kórsetedi.
Amper nızamı tok ótip atırǵan eki parallel ótkizgishlerdiń óz-ara tásir kúshlerin anıqlawda qollanıladı.
Óz-ara parallel, arasındaǵı aralíq R bolǵan I_á hám I_ǵ toklar ótip atırǵan(toklar baǵıtı ǵ-suwrette kórsetilgen) sheksiz uzınlíqtaǵı toklı ótkizgishlerdi kórip óteyik.

ǵ- suwret

Hár bir ótkizgish óziniń dógereginde magnit maydanın payda etedi hám usı maydan arqalı Amper nızamına kóre janındaǵı toklı ótkizgishke tásir etedi. I_á tok ótip atırǵan ótkizgish dógereginde payda bolǵan magnit induktsiyası
V_á = (9.q)
bolıp I_ǵ tok ótip atırǵan ótkizgishtiń dl elementine Amper nızamına tiykarlanıp
dF_ǵ = I_ǵB_á dl (9.ń)
kúsh penen tásir etedi. 9.q-teńlikti esapqa alıp 9.ń-teńlikti tómendegishe jazamız:
. (9.ó)
Tap usınday I_ǵ tok payda etken magnit maydan I_á tok ótip atırǵan ótkizgishtiń dl elementine dF_ǵ kúshke qarama-qarsı baǵıtlanǵan
dF_á = I_áB_ǵdl = (9.ú)
kúsh penen tásir etedi. 9.ó hám 9.ú ni teńliklerini salıstırıp dF_á = dF_ǵ ekenligi, yaǵnıy toktıń baǵıtı bir tárepke baǵıtlanǵan eki parallel ótkizgish bir-birine
dF= (9.w)
kúsh penen tartılısıwın kóremiz.
Eger eki parallel ótkizgishlerdegi toklar baǵıtı qarama-qarsı bolsa, shep qol qádesin qollaǵan jaǵdayda, bul ótkizgishler óz-ara bir-birinen qashıwın kóriw mumkin.