21-tema. Vakkumda magnit maydanı. Jobası

3. Tezletkishler
Háreketleniwshi zaryadlarǵa joqarıdaǵı tásirlerge tiykarlanıp tezletkichler qurılǵan. Tezletkishler járdeminde zaryadlanǵan bólekshelerge (elektronlar, protonlar, mezonlar, ionlar hám t.b.) júdá úlken energiya beriw mumkin.
Sızıqli tezletkic8. Bóleksheler joqarı kernewli generator járdeminde payda qılınǵan elektrostatik maydan járdeminde tezletiledi. Bunda Q zaryad _á - _ǵ potentsiallar ayırması arqalı ótkenda W=Q(_á - _ǵ) energiya aladı. Solay etip, bólekshe 10 MeV energiyaǵa shamalas tezletiledi.
Sızıqli rezonanslı tezletkic8. Júdá joqarı chastotalı ózgeriwshi elektr maydanında protonlar bir neshe megoelektronvoltǵa shekem, elektronlar on gigaelektronvolt energiyagǵa shekem tezletiledi.
Tsiklotron – Awır bólekshelerdi (proton, ion) tezletúchi qurılma. №urılmanıń printsipial sxeması ó-suwrette kórsetilgen.
Tsiklotronnıń tiykarǵı bólegi kúshli elektromagnit bolıp, onıń polyusları arasında duant dep atalatuǵın vakkum kamerası á hám ǵ jaylasqan. Duantlar ózgeriwshi kernewli joqarı chastotali generator polyuslarına jalǵanǵanlıǵı uchun izbe-iz birde teris, birde oń zaryadlanıp turadı.

ó–suwret
Eger zaryadlanǵan bólekshe duantlar arasındaǵı orayga kiritilse, bólekshe elektr maydanında tezleniw alıp, onıń traektoriyasi magnit maydan tásirinde iymeklenedi hám duant á ge tartıladı. Bólekshe yarim sheńberdi basıp ótip, jáne duantlar arasındaǵı sańlaqqa jetip keledi hám duant ǵ ge tartılıp tezletiledi. Usı sebepli bóleksheniń tezligi hám orbitasınıń radiusı artıp baradı. Bóleksheniń traektoriyasi spiral sıyaqlı formada jayılıp baradı hám sońında, jeterli energiyaǵa iye bolıp, arnawlı qurılma arqalı sırtqa shıǵadı. Bunday qurılmalar járdeminde protonlardı ǵ0 MeV energiyaǵa shekem tezletiw mumkin.

Bekkemlew ushın sorawlar:
1. Magnit maydanına jaylastırılǵan toklı ótkizgishlerge qanday kúsh tásir etedi ?
2. Shep qol qádesin aytíń.
3. Lorents kúshi baǵıtı qanday anıqlanadı ?
4. Xoll effektiniń mánisin túsindiriń.