21-мавзу. Болқон яримороли мамлакатларида архив иши

Руминиядаги архив иши. Руминияда турклар хукмронлиги вақтида, шунингдек, архив иши ҳам ривожланиши мумкин бўлмаган, чунки бунга аҳолининг сиёсий, иқтисодий ва маданий ҳолати тўсқинлик қилган. Дунай князликлари мухториятга эга бўлиб, Россиянинг протекторати остидаги вассал давлатларга айланганларидан кейин, ҳужжатли материалларни сақлашни ташкил этиш бўйича дастлабки чоралар кўрилди. 1831 йилда қабул қилинган "Узвий регламент" – Молдавия ва Валахия учун бошқарув шакли ва давлат муассасалари тизимини белгилаб берган асосий ҳужжат ҳисобланиб, ушбу ҳужжатда давлат архивини ташкил этиш масаласи ҳам назарда тутилган. Бухарест шаҳрида худди мана шундай архив ташкил этилди, 1832 йилда эса – Ясса шаҳрида шу сингари архив тузилди. Бироқ, Руминиядаги буржуазия-помешик хукуматининг реакцион сиёсати туфайли мазкур архив келгусида ривожланмади ва сезиларли аҳамиятга эга бўлмади. Архив иши фақат идора ёки корхона доирасидагина ривожланиб, фаолият кўрсатди, бунинг натижаси эса архивлар тарқоқ ҳолда жойлашган, фаолияти назоратсиз бўлган, ҳужжатлардан фойдаланишга рухсат берилмаган ва иш юритишда тартибсизликларни келтириб чиқарган.
Руминияда тарихий қўлёзма ёдгорликларни тўплашда, музейлар таркибидаги муассасалар асосий ўринни эгаллаган. 1867 йилда асос солинган обида (ёдгорлик) лар Миллий музейининг қўлёзмалар бўлимида, қадимги даврга мансуб бўлган расмий ҳужжатларнинг муҳим аҳамиятга эга тўпламлари сақланган. Миллий музейининг қўлёзмалар бўлимига дастлаб асос солган ташкилотчи, таниқли илмий арбоб А.0добеску ҳисобланади, у ўзи тўплаган қўлёзмаларнинг бой коллекцияси фондини музейга топширган. Кейинчалик бошқа коллекциялар ҳам тортиқ (совға) қилиб бериш ёки сотиб олиш орқали музейга келтирилган. Маориф вазирлиги ҳам, собиқ монастирларнинг архивларидаги қимматли аҳамиятга эга бўлган ҳужжатларини, ушбу музейга топширди. 1905 йилга келиб, Миллий музейининг қўлёзмалар бўлимида, 37 500 та қўлёзмалар ва ҳужжатлар сақланган, уларнинг орасида славян қўёзмалари ҳам бўлган. Мазкур материаллар устида ҳам руминиялик, ҳам россиялик олимлар кўп ишларни амалга оширди. Ясса университети ва Ясса диний семинарийси кутубхоналари ҳамда бошқа маданий муассасалар, анча миқдордаги қўлёзмалар тўпламларига эга бўлган. Бир қатор йирик хусусий коллекциялар ҳам машҳур бўлган, уларнинг айримлари кейинчалик Миллий музейга келтирилган.