|
”;
Konsepsiya qabul qilingan kundan boshlab bir oy muddatda M^oliya vazirligi, Iqtisodiy va sanoat vazirligi bilan birgalikda Osiyo taraqqiyot bankining texnik ko’magi iqtisodiyot tarmoqlari va aholining elektr energiyaga bo’lgan istiqboldagi talab-ehtiyojlari prognozlarini inobatga olgan holda 2030 yilga qadar elektr energetika tarmog’ida ishlab chiqarish quvvatini rivojlantirish hamda yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish dasturlariga aniqlilik va qo’shimchalar kiritish.
MIKROGESLAR. DUNYODA VAO’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA UMUMIY TANLOVLAR VA ULARNI TA'MINLASH
Mikro gidrotexnika inshootlari va qurilish inshootlarining turlari
Gidro elektr stansiya bu suv oqimining energiyasini gidravlik trubinasi yordamida elektr energiyasiga aylantirib beradigan gidrotexnika inshootlari va energetika jihozlari majmuidir.
Gidro elektr energiya jahon qayta yangilovchi energiya resurslari orasida eng keng tarqalganidir. Minigidroelektrstansiyalar ham gidroelektrostansiyalarga o’xshab suv oqimining mexanik energiyasidan foydalanib, elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi inshootdir.
Hozirgi vaqtda ushbu qurilmaning ishlash konstruksiyasi va qo’llanilishi bo’yicha qo’llanma yaratilgan bo’lib, unga ko’ra Navoiy IESning chegarasida necha yillardan buyon ikkilamchi manba sifatida foydalanishga yaroqli bo’lgan suvning isrof bo’layotganligini muammo sifatida ko’rishimiz mumkin.
Bizga ma’lumki, Navoiy issiqlik stansiyasining quvvati 450 Mvt va 200 Gkall soat xonadonlar va ishlab chiqarish obyektlarini issiq suv bilan ta’minlashga qaratilgan.
Navoiy Issiqlik Stansiyasi energobloklaridan chiquvchi ikkilamchi suvdan foydalangan holda mini GES ni tashkil etish maqsadga muvofiq bo’ladi. Buning uchun tashkil etiladigan mikro GESning konstruksiyalarini tuzishimiz va quvvatning qiymatini bilishimiz kerak bo’ladi.
Energiya ishlab chiqarishning ushbu qismi suv resurslari energiyasidan va kam quvvatli gidroelektrostasiyalardan foydalangan holda gidravlik tizimlardan foydalaniladi. So'nggi yillarda kichik gidroenergetika sohasi asosan katta gidroelektrostansiyalarning suv havzalari tufayli atrof-muhitga yetkazilgan zararni bartaraf qilish orzusi tufayli rivojlanmoqda. Mikroelektr stansiyaning ishlash prinsipi uning gidravlik tuzilmalari gidroenergiya pichoqlariga yetkazib beriladigan suvning kerakli bosimini ta'minlaydi va bu elektr energiyasini ishlab chiqaradigan generatorni boshqaradi.
Gidroelektr stansiyasuv oqimining energiyasini gidravlik turbinalar yordamida elektr energiyasiga aylantirib beradigan gidrotexnika inshootlari va energetika jihozlari majmui. Gidrotexnika inshootlari to’g’on yonidagi, derivatsion va aralash turlarga bo’linadi. To’g’on yonidagi GESlarda to’g’on yordamida suv sathi ko’tarilib, kerakli bosim hosil qilinadi. GES binosi 3 xil joylashtiriladi.
To’g’on yonida
Tog’ondan chetroqda
To’g’ondan pastda, daryo o’zanida.
To’g’on yonida va daryo o’zanida quriladigan GES larda suv bosimini to’g’on hosil qiladi. Bunday GESlar suvi ko’p bo’lgan, tekis oqadigan tog’ daryolariga, soyliklarning toraygan joyiga quriladi. Derivatsion (GESning stansiya uzeliga suv quvurlari, kanal yoki tunnel vositasida olib kelinadigan) GESlar o’rta va yuqori bosimli bo’lib, bosim derivatsiya kanali yordamida hosil qilinadi. Bunday GESlarga Chorvoq, Farxod va Bo’zsuv kanalidagi GESlar kiradi. Aralash GESlarda bosim, asosan, daryodagi gidrotexnika inshootlari va qisman derivatsiya kanali orqali hosil qilinadi.
Ushbu suv bosimi tabiiy suv oqimi (agar u mikrogidroelektrik stansiya bo'lsa) yoki suv ombori (to'g'on turi bo'lsa).
O’zbekiston Respublikasida elektr energetika tarmog’ini yanada rivojlantirish va isloh qilish strategiyasi to’g’risida qaroriga asosan, 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishni beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi va O’zbekiston Respublikasi Ma’muriy islohotlar konsepsiyasida belgilangan vazifalarni bajarish maqsadida:
Jahon bankining respublika elektr energetika tarmog’ini boshqarish tizimini takomillashtirish to’g’risidagi, shu jumladan, ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirishni nazarda tutvchi taklifi ma’lumot uchun qabul qilinsin.
O’zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi, Iqtisodiyot va Sanoat vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat aktivlarini boshqarish agentligining elektr energiyani ishlab chiqarish, yetkazish, taqsimlash va sotishni tashkil etishning zamonaviy uslublariga muvofiq, quyidagilar orqali “O’zbekenergo” AJ ni qayta tashkil etish to’g’risidagi taklifi ma’qullansin:
Issiqlik elektr stansiyalari hamda elektr va issiqlik energiyasi ishlab chiqaruvchi elektr markazlarini boshqaruvchi “Issiqlik elektr stansiyalari” aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish:
“O’zbekenergo” AJ ning tugatilayotgan“O’zelektrtarmoq” UK va “Energosotish” filiali negizida quyidagilarni amalga oshiruvchi “O’zbekiston milliy elektr tarmoqlari” aksiadorlik jamiyatini tashkil etish.:
Respublikaning magistral elektr tarmoqlaridan foydalanish va ularni rivojlantirish;
Elektr energiyani import va eksport qilish, shuningdek, qo’shni davlatlarning elektr energetika tizimi bilan hamkorlik qilish;
Elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi, shu jumladan, m6agistral va hududiy elektr tarmoqlarini yagona operativ-dispecherlik boshqarish;
Elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi, xususiy kapital ishtirokidagi korxonalardan elektr energiyasini yagona xarid qiluvchi funksiyasini bajarish, shuningdek, nelektr energiyani hududiy elektr tarmoqlari korxonalariga sotish;
Elektr energiyani yakuniy iste’molchilarga taqsimlovchi va sotuvchi hududiy elektr tarmoqlari korxonalariga sotish;
Elektr energiyani yakuniy iste’molchilarga taqsimlovchi va sotuvchi hududiy elektr tarmoqlari korxonalarini boshqarishni amalga oshiruvchi “Hududiy elektr tarmoqlari” aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish;
“O’zbekenergo”AJ va uning tarkibiga kiruvchi tashkilotlarning sohaga oid bo’lmagan va foydalanilmayotgan aktivlari va ulushlarini 2-ilovaga muvofiq ularni keyinchalik 2019-2021 yillar davomida belgilangan tartibda sotish maqsadida balans qiymati bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligiga berish
2019 yil 1 mayga qadar energiya resurslarining tannarxini pasaytirish va yo’qotishlarni kamaytirish bo’yicha maqsadli ko’rsatkichlarni, shuningdek, ularga erishishning bosqichma bosqich mexanizmlarini ko’rsatgan holda 2019-2020 yillarda “Issiqlik elektr stansiyalari”, “O’zbekiston milliy elektr tarmoqlari” va “Hududiy elektr tarmoqlari”aksiyadorlik jamiyatlari faoliyati samaradorligini baholash mezonlari”;
Konsepsiya qabul qilingan kundan boshlab bir oy muddatda M^oliya vazirligi, Iqtisodiy va sanoat vazirligi bilan birgalikda Osiyo taraqqiyot bankining texnik ko’magi iqtisodiyot tarmoqlari va aholining elektr energiyaga bo’lgan istiqboldagi talab-ehtiyojlari prognozlarini inobatga olgan holda 2030 yilga qadar elektr energetika tarmog’ida ishlab chiqarish quvvatini rivojlantirish hamda yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish dasturlariga aniqlilik va qo’shimchalar kiritish.
rasm.Derivasion mini GES
Mini elektr stansiyasining texnik parametrlari gidrotexnik sharoitga bog'liq: suv iste'moli - turbinadan o'tgan (litr yoki kubometr) suv miqdori 1 soniyada; boshidan - turbinadagi suv tomchilarining yuqoridan pastga qarab masofa. Yuqori bosim, o'rta bosimli va past bosimli mini-gidroelektr stansiyalarining xususiyatlariga qarab [11].
Bundan tashqari, mini gidrotexnika inshooti qurilmasi uning joylashuv sxemasiga bog'liq. 1.1-rasmda tortish turining bosimli mini-gidroelektrostansiyasi tasvirlangan. Uning ishlash prinsipi shundaki, suvni chayqatish kanalida engil burchak bilan tashqariga chiqaradi va kanal uzunligi tufayli kerakli suv bosimiga erishiladi.Bundan tashqari, suv bosim trubkasi tagida joylashgan gidroksidi qurilmaga beriladi, undan keyin suv ishlatilgan suv daryoga qaytariladi.
Ikkinchi rasmda tabiiy oqib tushadigan o’zanli mini-GES ko'rsatiladi. Gidrotexnika inshootlaridan farqli, kanal bilan farqlash - katta daryo kanallarining tabiiy sharoitlari tufayli zarur bosimga erishishdir.
1.2 rasm. O’zanli Mini GES
Ba’zi hollarda mini gidroelektrostansiyalar daryo yoki oqim yo'llari bo'ylab to'g'on qurish orqali amalga oshiriladi. (1.3 rasm). Bu bizga ikki muammolarni hal qilishga imkon beradi:
a) kerakli balandlikda suvning ko'tarilishiga bog'liq bo'lgan bosimga erishish;
b) oqim tezligi va suv holatini tartibga solish (yuqoridagi misollarda bosim havzasi orqali hal etiladi).
Bu kichik suv omborida to'plangan suv, keyinchalik bir xil prinspga muvofiq ishlaydi - suv bosim quvurlari orqali gidravlik blokga oqib keladi [1.3].
1.3 rasm.To’g’onli mini GES
Barcha turdagi mini gidroelektr stansiyalariga gidrotexnik inshootlar, gidromexanik va elektr jihozlari kiradi. Gidrotexnik inshootlar mikroelementlarning elektromexanik asbob-uskunalarini ishlatish uchun shart-sharoitlarni yaratishga xizmat qiladi va ular tarkibiga (mini GES turiga va tartibiga qarab) suvni qabul qilish tarkibi derivasion kanal, bosim havzasi va quvur liniyasi, qoldiq va muzdan himoya qiluvchi qurilmalar, to'g'on, suv oqimi va boshqalar. Elektromexanik uskunalar suv energiyasini elektr energiyasiga aylantiradi va gidravlik birligi (gidroenergiya va gidroenergetika), suv va elektr qismlarni boshqarish qismlarini o'z ichiga oladi [11].
Do'stlaringiz bilan baham: |
