2021-yil 25-noyabr 2021-yil

TУРИСТИК РЕКЛАМАНИНГ ИФОДАВИЙ
 
ВОСИТАЛАРИ ТАҲЛИЛИГА ДОИР
Л.Х.Исмаилова,
 “Умумий ва аниқ фанлар” кафедраси 
 
ўқитувчиси, ТДИУ
Annotatsiya:
Ushbu maqolada milliy turizmning stilistik xususiyatlari tasniflanadi 
reklama, shuningdek, uning turli funktsiyalari. Ushbu maqolada turistik reklamalarni ommaga 
yetkazish usullari tahlil qilinadi va bir necha misollar bilan tushuntiriladi.
Tayanch iboralar:
 reklama, pragmatika, aniq ma‘no, yashirin ma‘no, turizm, stilistika, 
destinatsiya
Аннотация:
В статье классифицируются стилистические особенности нацио-
нального туризма, реклама, а также ее различные функции. В этой статье анализиру-
ются способы доставки туристической рекламы населению и объясняются эти способы 
на нескольких примерах.
Ключевые слова:
реклама, прагматика, явный смысл, скрытый смысл, туризм, 
стилистика, дестинация.
Abstract
: 
T
his article classifies the stylistic features of national tourism advertising, as 
well as its various functions. This article analyzes the ways in which
tourist advertisements are 
delivered to the public and explains them with a few examples.
Key words:
 advertising, pragmatics, explicit meaning, implicit meaning, tourism, stylistics, 
destination
Кириш.
Рекламанинг таъкидланган усулларидан фойдаланиб, истеъмолчи-
да маҳсулотга ёки туристик реклама мисолида бирор дестинацияга нисбатан 
боғланиб қолиш сайёҳ ёки истеъмолчига таниш бўлган ҳиссиётларни уйғотиш 
орқали мақсадга эришилади. Эътибор берган бўлсангиз кўплаб реклама эълон-
ларида “оила”, “ота-она”, “бахтиёр болалик” билан боғлиқ матнлар қўлланилади. 
Мисол учун сут маҳсулотларида кўпинча “қишлоқ”, “бувижоним” каби сўзлар 
қўлланилганда, инсонларда бу маҳсулот соф, қўшимчаларсиз деган фикр уйғона-
ди. Бунинг сабабини “бувижон” роли мехр билан ҳамнафас бўлиб қолгани, ёки 
“қишлоқ” сўзи бу табийликни англатиши билан боғлиқлигидир. Тадқиқотчилар 
рекламанинг маълумот берувчи ва ҳиссиёт уйғотувчи турларида турли ҳил воси-
талардан фойдаланиш кераклигини таъкидлайдилар. Ҳиссий таъсир кўрсатувчи 
рекламада кўпроқ инсон онгига бевосита таъсир ўтказиб, унинг танловини ай-
нан ўша маҳсулотга тилнинг ифода восииталаридан унумли фойдаланиш орқа-
ли йўналтириш, маълумот рекламасида бу маҳсулот жой ҳақида тўғри маълумот 
беришда фойдаланиш мумкин. Туристик рекламада асосан информатив эълон-
лар ўрин олса-да, сайёҳларни жалб қилиш учун ҳиссий ифода воситаларидан 

---

336
ҳам қўлланилади. Рекламанинг прагматик хусусиятлари реклама берувчи, эълон 
қилинаётган маҳсулот, эълон мўлжалланган истеъмолчилар билан боғланади. 
Рекламанинг энг аҳамиятли ҳозирги кундаги ривожланган тури бу туристик ре-
кламадир. 21-аср сайёҳларида ўзга мамлакатлар маданиятидан баҳра олиш, га-
строномик имкониятларидан баҳраманд бўлиш ва кўплаб бошқа имкониятлар 
мавжуд. 
Глобаллашувнинг яна бир яхши жиҳати бу туризм маҳсулотларини тез ва 
самарали равишда эьлон қилиб оммага етказишдир. Рекламанинг бир томонла-
ма йўналтирилган мураккаб жараён эканлиги ва тилнинг жонли воситаси бўлиб 
иштирокчилар ўртасидаги муносабатларни ифодалайди десак адшмаймиз. Бо-
шқа реклама турлари каби туристик рекламада ҳам сайёҳларни онгига таъсир 
этиш хусусияти юқори ҳамда лингвокультурологик жиҳатдан ҳам бой. Туристик 
рекламада кўпинча яширин таъсир турлари қўлланилади. Шу сабабдан туристик 
рекламанинг прагматик жиҳатлари ўрганилганда, унинг “эксплицит” ва “импли-
цит” таъсир, мулоқотдаги таъсир қилиш, истеъмолчига “тузоқлар “ қўйиш орқа-
ли сайёҳни очиқламаган ҳолда жалб қилиш усулларига урғу берилади. 
Албатта сайёҳлик рекламасида сарлавҳа ва шиорнинг ўрни беқиёс. Cлоган 
чақмоқдек эътиборни қаратиб, инсонлар учун ўша мамлакат ёки зиёратгоҳларга 
қизиқишни уйғотиб, прагматик воситалар билан онгсиз равишда яширин му-
лоқотга киргач ўз ўзидан туристик оқим ошиб боришига сабаб бўлиши шубҳа-
сиздир. Рекламанинг прагматик таъсирида иштирок этувчи прагмалингвистик 
воситалардан бири манипуляция ҳақида сўз юритайлик. Манипуляция — “қўл” 
маъносини англатиб Европанинг кўплаб луғатларида бу қўл билан ниманидир 
абжирлик билан бошқариш деган маънога тўғри келади. Шу тарзда ушбу сўз-
нинг ҳозирги маъноси яъни инсонларни ҳудди буюмни бошқаргандек абжир-
лик ила бошқариш маъноси келиб чиқади. Оксфорд инглиз тили луғатида бу сўз-
га инсонларга эътиборсиз тарзда абжирлик билан яширин тарзда бошқариш” 
дея изоҳ берилган. Манипуляция ҳақидаги илк китоблардан бири германиялик 
социолог Герберт Франкенинг “Манипуляция қилинадиган инсон “ асарида 
атрофлича маълумот берилган. Унинг фикрича Манипуляция деганда кўп ҳол-
ларда яширин равишда амалга оширилишга йўналтирилган, инсонга фойда кел-
тирмайдиган таъсирга айтилади. Бунинг оддийгина мисоли бу рекламадир. 
122
Рекламанинг асл мақсади маҳсулотни сотиш бўлсада аслида у маҳсулотни эмас 
маҳсулот орқали эришиладиган ҳиссиётларни истеъмолчига етказиб беради. 
Сайёҳлар ҳам сайёҳати орқали яхши таъсуротлар олиб келиш ниятида отлана-
дилар. 
Реклама матнида яширинган маъноларни ангалаш машаққат талаб қиласада, 
эксплицит маънога эга матнларда мақсад очиқ намоён етилади. Унда реклама 
орқали англатилиши керак бўлган мурожат аниқ тақдим этилади. Бу каби ре-
кламаларда позитив маъно ифодаловчи сўзлар иштирок этади. Рекламада экс-
122
. Картон, Г. Эффективная реклама / Г. Картон. - М. : Прогресс, 1991. - 186с. 

---

337
плицит маъноли сўзлар одатда ижобий баҳо берувчи сўзлар билан ифодаланади. 
Уларга “янги” “энг зўр”, “ягона”, “самарали”, “арзон”, “текин”, ”ишончли”, “табий” 
сўзлари киради. Эксплицит маънодан ташқари деярли ҳар бир мурожаатда им-
плицит (яширин) маъно мавжуд бўлиб унда мулоқот кўриниши юқори емас 
шу сабабли ҳам адресатнинг онги орқали бошқарилади. Айнан шу маълумотни 
онгга таъсир ўтказишда қўлланилади. Рекламада имплицит информация маҳсу-
лотнинг баҳосини ошириб бериш мақсадида қўлланилиши мумкин. Имплицит 
маълумотни аниқлаб уни мақсадли ишлатиш реклама соҳасида олдинга қўйил-
ган мақсадларни амалга оширишда иштирок этади. Манипулятив мақсадда фой-
даланилган имплицит маълумот адресатнинг ёлғон хулосага келишига туртки 
бўлади. Имплицит маълумотнинг реклама эълонларидаги жозибаси қуйидаги 
ҳолатлар билан боғлиқдир:
 
Матндаги аниқ берилган маълумотдан фарқли равишда имплицит 
маълумот одатда адресат томонидан тушунилмайди. У аналитик фикрлар орқа-
ли тушунилгани сабабли адресат унга баҳо берган ҳолда салбий ёндашиб ёки 
шубҳалана олмайди.
 
Адресат маълумотни шарҳлаш орқали ўзи англаб олади яъни тайёр 
ҳолда унга эга бўлмайди. 
Шу тариқа маълумотни борича қабул қилади ва тасдиқ изламайди. Импли-
цит маълумотнинг таъсири унинг қийин тарзда ажратиб олишдадир. Адресант 
яъни реклама берувчини реклама матнларида яширин берилган маълумот учун 
жазога тортиш мушкул
123
Таъкидлаш лозимки, бадиий матннинг ўзига хос ху-
сусиятлари унинг яширин маъноларини ўрганишда самара бериши табиий 
ҳолдир. Уларни идрок этиш ва тушуниш учун лисоний қобилият билан бирга 
онгдаги умумий билимлар заҳираси ҳам ҳаракатга келади. Масалан, тадқиқотчи 
М.Ҳакимов импликация тушунчасини ифодалаш учун