2019-yil tabiiy fanlar fakulteti

O’rtacha ko’rsatkich 
22 
49 
24 
8 
Meva po’tloqxo’ri boshqa zararkunandalar faoliyati va sovuq urishi, tashqi 
mehanik ta’sirlar natijasida zaiflashgan daraxtlarning po’stloq va po’stloq osti 
qismlarida yashab jiddiy zarar yetkazadi. Shikastlangan shoxlarda doirasimon, 
diametri 1 mm o’lchamdagi teshiklarni ko’rish mumkin. Bu fitofaglarni oziqlanish 
faoliyati tufayli mevali daraxtlarda quyidagi o’zgarishlar yuzaga keladi:

zararlanishdan so’ng daraxt o’sishi sekinlashadi; 

hosil asta-sekin kamayib boradi; 

barglari mayda va ko’rimsiz bo’lib, erta bahordan sarg’ayib turadi; 

dastlab mayda, so’ng yirik shoxlar quriydi va tezda butun daraxt nobud 
bo’ladi. 
Mevali daraxt po’stloqxo’rlariga kurashish uchun dastlab quyidagi bog’-
agrotexnik tadbirlarini to’g’ri yo’lga qo’yish lozim: 

---

43

dasht-cho’l hududlarida bog’ maydonini 15-20 kun davomida sug’orib 
turish; 

daraxtlarga shakl berish ishlarini kech kuzda (daraxtlar tinim davriga 
o’tgandan so’ng) amalga oshirish; 

daraxt tanasini ildiz bo’g’zidan boshlab CаCО
3
(oxak) ning; 

zararlanish boshlangan shoxlarni zudlik bilan kesib tashlash. 
Katta qayrag’och po’stloqxo’ri – 
Scolytus scolytus
(Fabricius, 1775) 
Katta 
qayrag’och po’stloqxo’ri O’zbekistonning barcha hududlarida tarqalgan bo’lib, 
ayniqsa Sirdaryo va Toshkent viloyatlarida ko’proq zarar keltiradi. 
3.3.2-rasm. Katta qayrag’och po’stloqxo’ri – Scolytus scolytus Fabr
. 
Farg’ona viloyatining hamma hududlarida, asosan g’arbiy hududlarda 
(O’zbekiston, Beshariq, Furqat tumanlari) sada qayrag’och va dala qayrag’ochda 
hamda bir qancha mevali daraxtlarda ham hayot kechiradi (2011, Farg’ona).
Qo’ng’izning tanasi qora yoki to’q qo’ng’ir rangli, mo’ylov va panjalari 
qizg’ish-qo’ng’ir rangli bo’ladi. Tana uzunligi 4-6 millimetr. Peshonasida sariq 
tuklari bo’lib, erkaginiki botinqiragan, kalta va siyrakroq bo’lib, urg’ochisiniki esa 
uzun, qalin bo’rtibroq turadi. Erkak hamda urg’ochi qo’ng’izlarning qorin qorin 
bo’laklarida o’tkir uchli bo’rtmalari bor. Erkagining qorin bo’lagi sariq tuklar bilan 
qoplangan, urg’ochisiniki esa tuksiz bo’ladi.
Po’stloqxo’rlar qayrag’ochning tanasida yo’g’on butoqlar tubida uchraydi. 
Po’stloqqa kirib olgan qo’ng’iz o’ziga yo’l yasaydi. Asosiy yo’lni faqat tikkasiga 

---

44
yuqoriga qarab ochib ketadi. Bu asosiy yo’lning uzunligi 30-70 millimetr, eni esa 3 
millimetr. Asosiy yo’lga 70 tagacha lichinka yo’llari tarqaladi. Lichinkalari oziqa 
o’simligining po’stlog’i ostida qishlaydi. Mart oyida g’umbakka aylanib, aprel oyida 
qo’ng’izlar uchib chiqadi va tuxum qo’yadi. 7-10 kun ichida tuxumdan lichinkalar 
chiqadi. 3 hafta davomida oziqlanib, o’zining lichinka yo’llarini hosil qiladi. 
Lichinkalar 7-10 kunda g’umbakka aylanadi. May oyi oxirida birinchi avlod 
qo’ng’izlar uchib chiqadi. Ikkinchi avlod qo’ng’izlar iyunning uchinchi dekadasida, 
uchinchi avlod qo’ng’izlar avgust oyining boshlarida, to’rtinchi avlod qo’ng’izlar 
sentabr oyining o’rtalarida uchib chiqadi. Hammasi bo’lib bir mavsumda to’rt 
avlod berib urchiydi. 
Qo’ng’iz lichinkalari juda ko’payib ketishi tufayli po’stloqning ichki qavatini 
ilma-teshik qilib yuboradi. Bunday holatda po’stloq tanadan ajraladi. Keyinchalik 
daraxt ham quriydi. 
Ushbu qo’ng’izlar qayrag’ochni bevosita zararlash bilan cheklanmay, balki 
qayrag’ochlar uchun xavfli bo’lgan “Golland kasalligi” ni ham tarqatadi 
(M.S.Gershun, 1962; Руководство по борьбе с вредителями полежа-щитных 
лесных насаждений Узбекистана, 1977).