36
qo‘ng‘izlar) bir daraxtda bir necha marta avlod berib, oziqlanadi. Po‘stloqxo‘r
qo‘ng‘izlarlar esa bir marta oziqlanib avlod bergan daraxtni yoki daraxtning shoxini
qismni tark etadi (O‘zbekiston tumani, 2011). Ayrim turlargina bundan mustasno.
Masalan, hurmo daraxtida yashovchi kichik lubxo‘r qo‘ng‘iz bir daraxtda bir necha
yil oziqlanishi mumkin (O‘zbekiston tumani, 2011-2013)
Ko‘pchilik po‘stloqxo‘r qo‘ng‘izlar shimoliy hududlarda bir yilda ikki marta
urchib avlod beradi. Markaziy Osiyoda esa bir yilda to‘rt bo‘g‘in beradi.
Qo‘ng‘izlar dastlab paydo bo‘lgan joyda – shoxlarning po‘stlog‘i ostida,
po‘stloq
osti qatlamida, keyinchalik shoxlarning uchida, yosh novdalar asosida
oziqlanadi, ular po‘stloq va yog‘ochlik
orasida kanallar ochib, shu yo‘l bilan
o‘simliklarni nobud qiladi.
Qo‘ng‘izlar po‘stloq ostidan chiqib, to‘g‘ri yumaloq teshiklar ochadi, “uchish
teshiklari” deb ataladigan bu yo‘llar zararkunandalarni aniqlashda muhim
ahamiyatga ega. Danakli meva daraxtlarida shunday teshiklardan elim oqib turadi.
Po‘stloqxo‘r qo‘ng‘izlarning urg‘ochilari lichinkalarning
rivojlanishi uchun
qaysi daraxt qulay yoki noqulay ekanligini ularning hididan farq qilish qobiliyatiga
ega.
Po‘stloqxo‘rlar ko‘payish davrida oila quradi. Ko‘pchilik po‘stloqxo‘r
qo‘ng‘izlar bitta juft bilan qo‘shiladi. Ayrimlari esa bir nechta urg‘ochiga ega
bo‘lgan oila quradi. Bir urg‘ochili oilada, ko‘payish yo‘liga urg‘ochi qo‘ng‘iz in
quradi, so‘ng o‘sha joyga erkagi uchib kiradi. Ko‘p urg‘ochili holatda esa ishning
asosiy qismi erkak qo‘ng‘izga tushadi. U po‘stloq ostida kattagina kamera
tayyorlaydi. Kamera tayyor bo‘lgach bir nechta urg‘ochi qo‘ng‘iz bu joyni egallaydi
va juftlashishdan so‘ng har biri alohida ko‘payish yo‘lagini ochadi.
Ko‘payish yo‘lagini aosan pastdan yuqoriga qarab ochib ketadi. Farg‘ona
vodiysi hududida po‘stloqxo‘rlar qo‘g‘izlarning faqat bir erkak va bir urg‘ochidan
iborat oilalari qayd etildi. Urg‘ochi qo‘ng‘izlar ko‘payish yo‘lagining
yonlarini
kemirib, tuxum kameralarini hosil qiladi va kameralarga bittadan tuxum qo‘yib
ketadi. Qo‘yilgan tuxumlar ustini parmalash uni bilan berkitib qo‘yadi. Daraxt
37
tanasi turli qismlarga ajralishi bizga ma’lum. Uning markaziy qismida eski
hujayralar, to‘qimalar ko‘p bo‘lib, po‘stloq osti qavatlar
oziq moddalarga boy
hisoblanadi. Po‘stloqxo‘rlarning lichinkalari bunday qavatlarni farqlay olish
qobiliyatiga ega. SHuning uchun ular faqat po‘stloq osti qavati bilan oziqlanadi.
Tuxumdan chiqqan lichinkalar po‘stloq ostining har tomoniga oziqlanib tarqala
boshlaydi. Oziqlangan
sari lichinkalar kattalashib, lichinka yo‘llari ham kengayib
boradi. Lichinkalar oziqlanishdan to‘xtab, yo‘llar oxirida maxsus kamera –
beshikcha hosil qiladi. SHu beshikchada lichinkalar g‘umbakka aylanadi.
G‘umbakdan chiqqan qo‘ng‘izlar tashqariga chiqib yana yangi teshiklar hosil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: