2019 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

2-ilova.Mavzuga oid mashqlar orqali talabalar bilimini tekshirish va mustahkamlash:

326- mashq. O’qing. Gaplarning tuzilish jihatidan turini ayting, ular orasidagi farqni tushuntiring.

1. O’rtoqlar, biz farzandlarimizning tarbiyasiga qancha e`tibor bersak, ular shuncha odobli, aqlli va mohir bo’lib chiqadi. (A. Mirahmedov.) 2. Bizda har kim o’z taqdirini o’zi hal qilishi kerak, birovga qaram bo’lish, kimgadir bo’ysunish degan eskilik sarqitlari allaqachon barham egan. (J. Abd.) 3. Uning betinim harakat qilayotgan epchil qo’llariga qaray-qaray Sattorovning ko’zlari tinib ketdi. (S. Nazar.) 4. Sen institutga tayyorgarlik ko’rasan, men esa dugonalarim bilan kolxozga ishga chiqaman. (K. Abukov.) 5. U biram chiroyli kularkanki, beg`ubor qalbi, samimiyligi xuddi shu kulgisida aks etib turgandek edi. (S. Ahm.) 6. Dengiz dovuli bilan mashhur, sahro — bo’roni bilan! (J. Abd.) 7. Haqiqiy turmush halol mehnatda ekan. (M. Salom.)

327-mashq. O’qing. Sodda gaplarni topib, tarkibiga ko’ra turini ayting. Bir bosh bo’lakli va ikki bosh bo’lakli gaplardan ikkitadan ko’chirib, farqini tushuntiring.

1. Vatan o’g`limizni o’z xizmatiga loyiq topibdi. Borsin. Hunar o’rganadi, mehnatda pishadi, tengdoshlari oldida yuzi yorug` bo’ladi. (H. G`.) 2. Kelmaydi. Mototsiklini patillatib Suluvingizning oldiga ketdi. (S. Ahm.) 3. Men o’g`limning Vatan oldidagi burchi yozilgan bir enlik qog`ozni qayta-qayta o’qib, eshik oldida bir necha daqiqa turib qoldim. (H. G`.) 4. Astrobodga kelingan dastlabki kunlarda to’da-to’da mehmonlarni qabul qilishga, ularning tahsinlarini tinglashga va o’z navbatida ularga maslahatlar berib, nasihatlar qilishga to’g`ri keldi. (L. Bat.) 5. Birinchi bo’lib motorga o’t berish bilan boshqalarni ham jadal ishga chorlaydi. (J. Abd.) 6. Daraxtzor hovlidagi skameykalardan birida Malika uch-to’rt xotin bilan suhbatlashib o’tirardi. (H. G`.) 7. Malikaning so’zlarini zaldagilar qarsaklar bilan kutib olishdi. (H. G`.)

328- mashq. O’qing. Yig`iq va yoyiq ikki bosh bo’lakli gaplarni aniqlang. YOyiq ikki bosh bo’lakli sodda gaplarni yig`iq gaplarga aylantirib ko’chiring.

1. Komiljon yangi ferma binosi ichidan chiqarilgan quvur oldida qazilayotgan ariqning narigi yuziga o’tib to’xtadi. (I. R.) 2. Haydar — montyor, Anorxon —zveno boshlig`i. (I. R.) 3. Axir, Vatanim bepoyon, keng-ku. Mirzacho’lda bilagimni shimarib men ishlamasam, kim ishlaydi!? (B. Daminov.) 4. Kechasi. Vaqt allamahal bo’lib qolgan... Erta-indin imtihonlar boshlanadi. Qecha-kunduz berilib kitob o’qiyman. (SH. Siddiqov.) 5. Tog` yo’li boshlandi. Pastak adirlar oralab ketgan kaftdek yo’l ilon izi bo’lib malla rang qirlar orasida yo’qolib ketardi. (S. Ahm.) 6. Hamma jimib qoldi. Odamlarning ko’z oldiga toshlarni Farhoddek qulatgan Rustamjonning pahlavon qiyofasi kelardi. (S. Ahm.)

329- mashq. O’qing. YOyiq sodda gaplardagi ega va kesim tarkibini ayting.

Dastlabki kunlar yo’l uncha mashaqqatli bo’lmadi. CHo’l o’tlari endi qovjirab kelayotgan bo’lsa ham onda-sonda buloqlar atrofida ko’m-ko’k o’tloqlar uchrab turardi. Bora-bora cho’l sahroga aylandi, odamlar va otlarning suvga ehtiyoji osha bordi. Afsonaviy otlarning taqalariga o’xshab uyulib qolgan qumtepalardan oshib yoki chetlab o’tish oson emas edi. Qora terga tushib hansiragan otlar oyoqlarini qumdan arang tortib olib, boshlarini quyi solganlaricha bitta-bitta qadam tashlab borardi. Sahroning berahm quyoshi yomon niyatda kelayotgan bu qurolli odamlarning boshidan olov selini quyar, ichlarini kuydirib, tashnalikdan lablarini qovjiratar, qumlar ustida jimirlab turgan qaynoq havo o’pkalarini yondirardi. (M.Osim)

o’rnini va intonatsiyasiga ko’ra qo’yilgan tinish belgilarini tushuntiring.