|
Jipslashish maydalangan ruda yoki kon jinslari bo'laklari vaqt o'tishi bilan bir-biriga yopishib, monolit holatiga aylanish xususiyatidir.
Ko'pchish koeffitsiyenti — massivdan ajratib olingan ruda, ko'mir yoki kon jinslarining hajmini ularning massivdagi hajmidan katta bo'lishini tavsiflaydi va maydalangan kon jinslari hajmini massivdagi hajmiga bo'lgan nisbati orqali aniqlanadi.
2.2. Mustahkamlagich materiallari
Kon mustahkamlagichlarini tayyorlashda ishlatiladigan materiallar mustahkamlagich materiallari hisoblanadi. Mustahkamlagich materiallari yuqori pishiqlikka, ya'ni o'zining mas- sasiga nisbatan ancha ko'p bo'lgan yuk bosimiga vaqtincha qarshilik ko'rsatish sifatiga ega bo'lishi, ko'p va arzon o'tga chidamli va yengil alangalanmaydigan, zanglamaydigan va chirimaydigan bo'lishi zarur.
Hozirgi vaqtda shaxta va rudniklardagi kon lahimlarini mus- tahkamlashda mustahkamlagich materiallari sifatida yog'och, metall, beton, temir-beton, tabiiy va sun'iy toshlar, shuningdek, polimer materiallaridan foydalaniladi.
Kon lahimlarini mustahkamlashda yog'och materiallari boshqalariga qaraganda ko'proq qo'llaniladi. Chunki yog'och o'z massasiga nisbatan pishiq bo'lib, osonlikcha qayta ishlanadi va nisbatan arzon bo'ladi. Ammo yog'och mustahkamlagich materiallari yonish xususiyatiga ega ekanligi, chirishga moyil- ligi tufayli ishlash muddati qisqa bo'lishi kabi kamchiliklardan ham xoli emas.
Yog'och mustahkamlagich materiallari sifatida g'o'la, brus, taxta, garbil va shu kabilardan foydalaniladi.
G'o'la - uzunligi 5 dan 9 m gacha bo'lgan, yuqori uchi- ning diametri 12 m va undan katta bo'lgan daraxt tanasining bo'lagi.
Brus - ko'ndalang kesim yuzasi to'g'ri to'rtburchak, keng- ligi qalinligiga teng yoki undan ikki barobar katta bo'lgan arralangan yog'och.
Taxta - kengligi qalinligidan kamida ikki barobar katta bo'lgan, arralangan uzun yog'och.
Garbil - daraxt tanasini arralab taxta yoki brus olinganda uning (daraxt tanasining) chetidan chiqqan bir tomoni tekis, ikkinchi tomoni sferik shakldagi yog'och.
Bo'yi 0,5 m dan 5 metrgacha, yuqori uchining diametri 7 dan 30 sm gacha bo'lgan g'o'la shaklidagi yog'och shaxta (rudnik) ustuni deyiladi.
Metall ham o'zining pishiqligi, qayta-qayta ishlatilishi mumkinligi, uzoq vaqt xizmat qila olishi, yong'indan xavf- sizligi kabi qator xususiyatlarga ega bo'lib, konchilik amaliyotida mustahkamlagich materiali sifatida keng qo'lla- nilmoqda.
Kon lahimlarini mustahkamlashda cho'yan va po'lat quymalaridan, po'lat profillaridan foydalaniladi.
Beton yuqori pishiqlikka ega, uzoq muddat xizmat qila- digan, yonmaydigan va nisbatan arzon mustahkamlagich material hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda tabiiy toshlar konchilikda mustahkamlagich materiali sifatida juda kam qo'llaniladi.
Beton bloklar, pishiq g'isht kabi sun'iy toshlar kapital kon lahimlarini mustahkamlashda qo'llanadi.
Polimer mustahkamlagich materiallaridan oynaplastik, plastikbeton, ko'mirplast kabi sintetik kimyoviy tarkibiga ega bo'lgan sun'iy materiallardan ham kon lahimlarini mustah- kamlashda foydalanilmoqda.
2.3. Kon lahimlari mustahkamlagichi
Kon lahimi atrofini o'rab turgan kon jinslarining lahim ichiga qulab tushmasligi, uning ko'ndalang kesim yuzasini va ishlash qobiliyatini saqlashni ta'minlash maqsadida o'rnati- ladigan sun'iy inshoot kon mustahkamlagichi deb ataladi.
Kon mustahkamlagichi yog'ochdan, metalldan, monolit beton va temir-betondan barpo etilishi mumkin. Ruda konlari lahimlarini mustahkamlashda, ayrim hollarda anker mustah- kamlagichlardan ham foydalaniladi.
Yog'och mustahkamlagichlarning ishlash muddati qisqa (2-3 yil). Ular, asosan, kon bosimi mo'tadillashgan, gorizontal, qisman qiya lahimlarda qo'llaniladi. Yog'och mustahkam- lagichlar to'g'ri to'rtburchak, aksariyat hollarda esa, trapetsiya- simon shakldagi to'la bo'lmagan mustahkamlagich romlardan tashkil topadi.
Romlar lahimning uzunlik o'qiga tik ravishda bir-biriga tirband yoki bir-biridan 0,5-1,0 m masofada o'rnatilishi mumkin. Agar romlar orasida ma'lum masofa qoldirilgan bo'lsa, u holda romlar oralig'iga ikki yoni va tepasi bo'ylab toqilar teriladi. Toqilar lahim shifti va yon tomonlaridagi jins bo'laklarining lahim ichiga qulab tushishidan saqlaydi (2.3-rasm).
Yog'och mustahkamlagich romlari diametri 20-25 mm g'o'lalardan barpo etiladi. Mustahkamlagich ustunlarning ostki uchi qoziqsimon qilib tayyorlanadi va ular yerga 10-20 sm
Do'stlaringiz bilan baham: |
