“2013-2017 йиллар даврида суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини янада яхшилаш ва сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш чора-тадбирлари тўғрисида”

3.6.5 Зовур турлари ва зовурларни хўжалик режасида жойлаштириш.
Зовур-дренаж тизимлари очиқ ёки ёпиқ турда бўлиши мумкин. Зовур-дренаж турини танлаш техник иқтисодий томондан самарадорлигига, қишлоқ хўжалик техникасидан унумли фойдаланиш, каналлар остидаги ер майдонларига, талаб қилинган нишабликни таъминлаб беришга ва сизот сувларининг ўз оқими билан чиқиб кетишига боўлиқ ҳолда белгиланади.
Бошқарувчи дренажларининг хўжалик режасида жойлашиши муваққат ариқлар ва шоҳариқ каналига боғланган ҳолда жойлаштирилади ҳамда уларнинг лойиҳавий ҳисобий узунлиги ҳақиқий нисбий узунлигига яқин бўлиши керак. Ҳақиқий нисбий узунлиги қўйидагиса аниқланади:



бу ерда:
В- дренажлар орасидаги масофа, м;
Коллекторлар очиқ ёки ёпиқ турда бўлиши мумкин. Ҳисобий сув сарфи қанча кўп бўлса, уларни очиқ турда лойиҳалашга имкон берилади. Коллекторлар сойликлардан, шўрланиши .қори даражда бўлган ерларда, хўжалик чегарасидан ўтказилади. Дренажлар хўжалик режасида ернинг катта нишаблиги йўналишида, канал ва ариқларга параллел ёки тик холатда ҳамда доимий ишлаб турадиган суғориш тармоқлари оралиғидан ўтказилади.
Очиқ турдаги зовур-дренаж тармоқларининг кўндаланг кесими трапеция, полигонал ва парабола шаклида бўлиши мумкин. Кўндаланг кесим элементларига дренаж асоси, эни, ён томони қиялиги, берма кенглиги киради.
Дренажлар кўпинча ёпиққувурлар турда лойиҳаланади. Фильтр сифатида диметри 0,10-0,15 мм бўлган шағал-қум арашмалари фойдаланилади.
Дренаж қувурлари сопол, полимерли, асбестоцементли ва бетонли бўлади. Фильтр тукмаси қувурларни лойҳа тушишидан ва тупроқ заррачаларининг қувур ичига утиб кетишидан ҳимоялайди.
Ёпиқ дренажнинг ишлашини текшириш ва қувурларни лойқадан тозалаш учун назорат қудуқлари қурилади. Назорат қудуғи дренажнинг бош қисмида ва унинг ўқи бўйлаб ҳар 200-400 м масофада ўрнатилади.
Ёпиқ дренаж билан очиқ коллектор туташган жойда сув тушириш иншооти қурилади.
Заҳ қочириш майдонининг нишаблиги кичик бўлганда нишаблик йўналиши бўйлаб бошқарувчи заҳ қочириш тармоғи бўйлама схема бўйича жойлаштирилади.
Зовур тармоқлари доимий суғориш тармоқларининг ўртасида жойлаштирилади. Агар зовур тармоқларининг суғориш тармоғи йўналиши бўйича ва ёнма-ён жойлаштирилса, унда суғориш тармоғи сув исрофгарчилигига қарши махсус қоплама билан жиҳозланиши ёки зовур тармоғи фақат сув ўтказувчи қилиб лойихаланади. Суғориш тармоғи билан зовур тармоғи ўртасида энг яқин масофа ( ) қўйидагича аниқланади:
м
бу ерда:
- зовурланувчи қатламининг сифатини ҳисобга олувчи коэффициент;
- суғориш тармоғи билан зовурдаги сув сатҳи орасидаги (тик йўналиш бўйича) масофа, м.