201– guruh talabasi abduqodirov Fahriddinning “Iqtisodiyot” fanidan tayyorlagan kurs ishi mavzu

Kurs ishining maqsadi. Ushbu kurs ishining maqsadi kredit haqida chuqurlashtirilgan bilimlarni o`rganish, va ularni davlat taraqqiyotidagi ahamiyati.
Kurs ishining vazifalari. Kurs ishning vazifalari quyidagilar:

• 
  Kreditning mohiyati, vazifalari va manbalarini o`rganish;
  
• 
  Kredit tizimi uning tuzilishi, zarurligi va boshqa omillarini o`rganish;
  
• 
  Kreditning shakllari va turlari, ularning tavsifini o`rganish;
  
• 
  Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning ahamiyati, kreditning afzallik va kamchiliklari.
  

Kurs ishining predmeti. Kredit tizimi, davlatlar rivojlanishida kreditning ahamiyati.
Kurs ishining obyekti. Rivojlangan davlatlardagi kreditga oid statistik ko`rsatkichlar.
Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish, ikki bob, to’rtta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil to’gan.


1-BOB. KREDITNING MOHIYATI, VAZIFALARI, TUZILISHI VA ZARURLIGI
1.1 KREDITNING MOHIYATI, VAZIFALARI VA MANBALARI.
Jamiyat faoliyatining o’ta muhim jihati – bu ishlab chiqarishdir. Ishlab chiqarish jarayonida iqtisodiy resurslar ishlatiladi, mahsulotlar va xizmatlardan iborat hayotiy ne’matlar yaratiladi. Ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini moddiy va mehnat omillari ta’minlaydi. Ishlab chiqarishning bu omillar bilan bir tekisda ta’minlanishi muammodir. Bu muammo o’z yechimini kredit orqali topadi. Kredit tovar-pul munosabatlari mavjud sharoitdagi takror ishlab chiqarish jarayonining ajralmas bir qismi bo’lib, tovar ishlab chiqarish kredit munosabatlari vujudga kelishining tabiiy asosi hisoblanadi. Kreditning vujudga kelishining nafaqat ichki iste’mol uchun tovar ishlab chiqarish doirasidan emas, balki asosan yuridik jihatdan mustaqil, bir-biriga mulkdor sifatida qarama-qarshi turuvchi va iqtisodiy munosabatlarga kirishishga tayyor tovar egalari faoliyat ko’rsatayotgan muomala doirasidan qidirish kerak. Ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishidagi va fondlarning bir marta aylanishidagi qiymatning harakati qisqa muddatli kredit munosabatlari paydo bo’lishining iqtisodiy asosidir. Kredit orqali jamiyatimizda qo’yidagi ijobiy natijalarga erishish mumkin: Birinchidan- fondlar aylanishi jarayonida chetga chiqib, bo’sh qolgan mablag’larning harakatsiz turib qolishining oldini olinadi. Ikkinchidan- takror ishlab chiqarishni keng doirada uzluksiz davom ettirishga imkoniyat yaratiladi. Kredit¹ – foizda qaytarish sharti bilan vaqtincha foydalanish uchun pul yoki material mablag’lari berish jarayonida yuzaga keladigan iqtisodiy munosabatlar tizimi. Kreditlar O’zbekiston Respublikasi qonunlari va normativ aktlari bilan man etilmagan maqsadlar uchun barcha egalik va xo’jalik mulki shaklidagi jismoniy va yuridik shaxslarga belgilangan tamoyillar asosida qisqa va uzoq muddatga ajratiladi. Kredit munosabatlarining mazmun va mohiyatini tushunish uchun uning zaruriy elementlari – kreditning obyekti va subyektini tushunib olish zarur.
Kredit munosabatlarining zaruriy elementlari:²

Kredit munosabatlarida subyektlar ikki xil bo’ladi.

1. 
   Qarz beruvchi.
   
2. 
   Qarz oluvchi.
   

Kredit subyektlari har xil. Bular yuridik va jismoniy shaxslar, bank, korxona, firma, davlat, turli toifa aholi bo’lishi mumkin. Kredit iqtisodiy kategoriya sifatida qator vazifalarni bajaradi:
1. Taqsimlash. Bo’sh pul mablag’larini qaytarish sharti bilan qarzga berish orqali kapitalni turli tarmoqlar, korxonalar o’rtasida taqsimlash va qayta taqsimlashni amalga oshiradi va ishlab chiqarish resurslarining ko’chib yurishini ta’minlaydi.
2. Emissiya. Kredit asosida va unga bog’lik xolda pul belgilari, pulga tenglashtirilgan naqd pulsiz to’lov vositalari, turli qimmatbaho qog’ozlar emissiya qilinadi, xo’jalik oborotiga kiritiladi. Kredit tarkibi Kredit sub’ekti Kredit ob’ekti Kreditor Qarz oluvchi Qarzga berilgan qiymat yo’nalishi
3. Nazorat qilish. Kredit operasiyalarini bajarish jarayonida iqtisodiy faoliyat, moliyaviy ahvol nazorat qilinadi.
4. Bo’sh pul mablag’larini harakatdagi, oborotdagi kapitalga aylantirish.
5. Rag’batlantirish. U yoki bu maqsad uchun qarz berish, qarzni undirish orqali tejamkorlik, iqtisodiy o’sish rag’batlantiriladi. Kredit resurslaridan korxona qo’yidagi hollarda foydalanishi mumkin:
1) Korxona kreditni xarajatlarning biron turini amalga oshirish uchun, masalan, xom-ashyo, materiallar sotib olish, tugallanmagan ishlab chiqarish yoki jo’natilgan tovarlar uchun olishi mumkin. 2) Korxona aylanma fondlarning doiraviy aylanishining barcha bosqichlarida kreditni jalb qilishi mumkin. 3) Korxonani kompleks kreditlashtirish zarur bo’lganda amalga oshiriladi. Kreditning harakat bosqichlari.
Bizga ma’lumki, pul mablag’lariga ko’p hollarda kreditlarni, korxonalarning hisob varaqasidagi mablag’larni va naqd pullarni, oborot mablag’larini va moliyaviy resurslarni kiritadilar.
Bu iqtisodiy kategoriyalar tashqi tomondan o’xshagani bilan, ularni ichki xususiyatlari juda xilma-xil va bir-biriga o’xshamaydi. Kredit - bu vaqtincha bo’sh turgan pul mablag’larini pul egasi yoki boshqalar tomonidan ma’lum muddatga, haq to’lash sharti bilan qarzga olish va qaytarib berish yuzasidan kelib chiqqan iqtisodiy munosabatlar yig’indisidir. Kredit yordamida tovar-moddiy boyliklari, turli mashina va mexanizmlar sotib olinadi, iste’molchilar mablag’lari etarli bo’lmagan sharoitda to’lovni kechiktirib tovarlar sotib olishlari va boshqa har xil to’lovlarni amalga oshirish imkoniyatiga ega bo’ladilar³. Kredit iqtisodiy kategoriya bo’lib, ijtimoiy munosabatlarning aniq bir ko’rinishi sifatida yuzaga chiqadi Kredit har qanday ijtimoiy munosabat emas, balki ijtimoiy ishlab chiqarish mahsuli, qiymatning harakati, qarz beruvchi va qarz oluvchi o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni ifodalovchi kategoriyadir. Kreditning mohiyati uning ichki belgilarini ochib berishga qaratilgan.
Kreditning mohiyatini ochish - bu uning sifatlarini , kreditning muhim tomonlarini, uni iqtisodiy munosabatlar tizimining bir elementi sifatida ko’rsatuvchi asoslarini bilish demakdir. Iqtisodiy kategoriya sifatida kreditning mohiyati ko’pgina iqtisodchi olimlar tomonidan o’rganilib chiqilgan va ular tomonidan kreditning mohiyati bo’yicha turlicha fikr bildirilgan. Masalan, E. Voznesenskiy, A. Zverev, D. Allaxverdyan kabi olimlarning fikricha, kredit maxsus kategoriya hisoblansada u moliya tarkibiga kiradi, deb hisoblashadi. 157 V. Zaxarov, O. Lavrushin, M. Pessel, I. Levchuk, V. Ribin, A. Qodirov, T. Qoraliev kabi olimlar esa kreditni moliya bilan parallel ravishda faoliyat ko’rsatuvchi alohida mustaqil iqtisodiy kategoriya deb hisoblaydilar. Kreditni mustaqil kategoriya sifatida mohiyatini aniqlash murakkab savollardan biridir. Kreditga qarzga beriladigan qiymatning harakati sifatida qarash mumkin. Zaxarov V. «Kredit vaqtinchalik foydalanishga beriladigan qiymat bo’yicha bo’ladigan ijtimoiy munosabatdir» deb xulosa qilgan bo’lsa, Qodirov A., Pessel M. Kredit iqtisodiy kategoriya bo’lib, unda ishlab chiqarish munosabatlari o’z aksini topadi va davlat, xo’jalik tashkilotlari, korxonalar, muassasalar bir-biriga qiymatni ma’lum vaqtga, qaytarib berishlik va to’lovlilik sharti bilan beradilar deb uqtiradilar. Berilgan kredit qaytarib berishlilik xarakteriga ega. U xuddi shu sifati bilan moliyadan farq qiladi. Ssuda kapitali manbalarining tahlili kreditning iqtisodiy kategoriya sifatidagi mohiyatini aniqlashga asos bo’lib xizmat qildi. Bir qator iqtisodchilarning fikricha, kredit jamiyatdagi vaqtincha bo’sh pul mablag’larini yig’ish va ularni taqsimlash shaklidir. Bu nuqtai nazardan, kredit vaqtincha bo’sh pul mablag’larini qarzga berish bo’lib, muayyan belgilangan muddatdan so’ng bu mablag’lar o’z manbasiga qaytib kelishi kerak.
Kredit ob’ekti - bu (kreditor) qarz beruvchidan qarz oluvchiga beriladigan va qarz oluvchidan kreditor (qarz beruvchi)ga qaytib beriladigan qiymatdir. Bunda qarzga berilgan mablag’ o’z qiymatini saqlab qolishliligi kreditning asosiy sifati hisoblanadi.