20-mavzu. Turizm sohasida xarajatlar tarkibi va foyda

20-MAVZU. TURIZM SOHASIDA XARAJATLAR TARKIBI VA FOYDA

20-150-guruh talabasi Jo’rayev Ahmadulloh

Reja:

• 1. Turistik korxona faoliyatida xarajatlar va daromadlar
• 2. Turizm industriyasida narx belgilash usullari
• 3. Foydaning turlari. Foydani maksimallashtirish. Firma daromadlari
• 4. Umumiy daromad. O‘rtacha daromad. Me’yoriy daromad. Imkoniy narxni belgilovchi holatlar

1.Turistik korxona faoliyatida xarajatlar va daromadlar

• Turistik firmaning bosh maqsadi foyda olishdir. Shu maqsadni amalga oshirish — harajatlarning miqdori va firma yaratgan xizmatlarga bo‘lgan talab bilan bog‘liq. Turistik xizmatlarni yaratish uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy resurslarga sarflar turistik harajatlar deyiladi. Firma o‘z faoliyatini yuritish uchun tashqaridan resurslar sotib oladi va pulli xizmatlardan foydalanadi. Shuningdek, firma ilgari sotib olgan resurslar (binolar, mashina, xilma-xil uskunalar va boshqalar) ni ishlatadi. Ularga ham harajat qilingan. Bundan tashqari, firma ijara haqi, banklardan olgan qarzi uchun foiz to‘lab turadi. Shundan kelib chiqqan holda harajatlar ikki turga bo‘linadi: tashqi harajatlar, o‘z xizmatlarini yaratish uchun zarur narsalarni (ish haqi, yoqilg’i, transport, aloqa, soliq uchun to‘lanadigan pul) o‘z ichiga oladi; ichki harajatlar binolar, asbob-uskunalar va boshqa sarflarning hammasini o‘z ichiga oladi. Xarajatlarning tarkibiy tuzilishi xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq doimiy va o‘zgaruvchan harajatlarni tashkil etadi: Doimiy harajatlarga o‘zgarmaydigan harajatlar, ya’ni qarz foizi, reklama haqi, ijara haqi, oldindan to‘lanishi ko‘zda tutilgan maoshlar kiradi. O‘zgaruvchan harajatlar deb, xizmat ko‘rsatish hajmiga nisbatan to‘g‘ri mutanosiblikda bo‘lgan o‘zgaruvchan harajatlar miqdoriga aytiladi. Ularga ish haqi, yoqilg‘i, turistlarni tashish, transport va boshqalar kiradi. Xizmatlar hajmi oshsa, o‘zgaruvchan harajatlar ko‘payadi, qisqarsa kamayadi.

2. Turizm industriyasida narx belgilash usullari

• Narx belgilash sohasida ma’lum siyosatni o‘tkazayotganda, turistik firma sotish hajmga hamda oladigan foydaning miqdoriga faol ta’sir etadi. Odatda, turfirma yaqin orada yuqori foyda olaman, deb turmahsulotni narxi ortig‘i bo‘lgan darajada sotmaydi, chunki egiluvchan narx siyosatini o‘tkazishga harakat qiladi. Narx belgilash siyosatiga ta’sir etuvchi turistik tashkiloti quyidagi imkoniy maqsadlarga ega bo‘ladi: o‘z faoliyatini saqlab qolish, eng yuqori foyda olish, bozorning eng katta ulushiga ega bo‘lish, turmahsulot sifati sohasida ustunlik qilish.
• Turmahsulotning narxini hisoblaganda, vositachilarning quyidagi rag‘batlari: dasturlarni ishlab chiqaradigan va ularni mustaqil yoki vositachilar yordamida sotadigan ulgurji turoperator rag‘bati; turoperator dasturlarini qayta sotadigan yoki o‘zlari mehmonxona o‘rinlarini oldindan band qiladigan turagentlar uchun chakana rag‘bat; turagent, turist va mehmonxona o‘rtasida vositachi sifatida maydonga chiqadigan boshqa tashkilotlar uchun rag‘batlari hisobga olinadi.
• Tovar va xizmatlar qiymati. Turizm iste’mol xizmat-larni ishlab chiqarish, sotish, tashkil etishning joriy xarajatlari
• Bilvosita soliqlar (xizmatlar-ning ayrim turlari bo‘yicha)
• Tur opera-tor foydasi Xizmatlarning ayrim turlari bo‘yicha turistlarning alohida guruhlari uchun chegirmalar
• Ustama yoki chegirma (rag‘bat), turagentning foydasiga qo‘shiladi.
• Tovarlarni o‘tkazish (sotish)ni ta’minlash (o‘z o‘rnini saqlab qolishni ta’minlash)