20-bilet Til to‘g‘risida qanday maqollarni bilasiz

21-bilet1.Atamalarning boyib borishi O‘zbek tili leksikasi bir qancha manbalar asosida boyib, rivojlanib boradi. Ularni, eng avvalo, ikki katta guruhga ajratish mumkin:1) o‘z ichki imkoniyatlari asosida;2) boshqa tillardan so‘z olish asosida. Ularning birinchisi ichki manbalar, ikkinchisi esa tashqi manbalar sanaladi.1. O‘zbek tili leksikasining birinchi yo‘l bilan boyib borish imkoniyatlari juda kengdir. Masalan,a) ilgari qo‘llanilib, keyin iste’moldan chiqib ketgan so‘zlardan yangi tushunchalarni ifodalash uchun foydalanish: vazir, hokim, viloyat, shirkat, noib, tuman kabi;b) yasovchi qo‘shimchalar yordamida yangi so‘z yasash: uyali telefon, omonatchi, pudratchi, bojxona, auditchi (auditor), dizaynchi (dizayner
2.. Rasmiy uslub (rasmiy ish qogʻozlari U.i) — hozirgi oʻzbek adabiy tilining rasmiy yozishmalar va yuridik ishlarda amal qiladigan bir koʻrinishidir. Qonunlar matnlari, farmonlar, buyruq va koʻrsatmalar, shartnomalar, har xil rasmiy hujjatlar, tashkilotlar oʻrtasidagi yozishmalar rasmiy uslubda yoziladi. Bu U. boshqa U.dan lugaviy va grammatik xususiyatlari jihatidan farqlanadi. Rasmiy U.da soʻz va soʻz shakllarini qoʻllashda muayyan chegaralanishlar mavjud. Xususan, rasmiy ish U.ida kichraytirish, erkalash qoʻshimchalarini olgan soʻzlar, koʻtarinki,tantanavor yoki shevaga oid soʻzlar, tor doiradagi kishilargina tushunadigan soʻzlar, oʻxshatish, mubolagʻa kabi obrazli tafakkur ifodasi uchun xizmat qiluvchi shakllar ishlatilmaydi. Rasmiy ish qogʻozlari matnining xolislik, aniqlik, ixchamlik, mazmuniy toʻliklikdan iborat zaruriy sifatlari undagi oʻziga xos soʻz qoʻllash, morfologik va sintaktik xususiyatlar orqali taʼmin etiladi. Bu U.dagi ran qurilishi, odatda, tasniflovchi, qayd etuvchi va qaror qiluvchi qismlarning birligiga asoslanadi. Shuning uchun ham rasmiy ish qogʻozlari (hujjatlar)da nisbatan uzun jumlalar, murakkablashgan, uyushiq boʻlakli gaplar koʻp koʻllanadi.
3…Qo’shma so`zlarga misollar keltiring Qoʻshma soʻzlar — ikki yoki undan ortiq oʻzak morfemaning qoʻshilishidan hosil boʻlgan va yagona struktur-semantik birlikni tashkil etgan soʻzlar. Mas; koʻzoynak, bilaguzuk, uchburchak, atirgul, boʻtakoʻz, nomoz-shomgul, mehmondoʻst, balandparvoz, erksevar, jigarrang kabi. Qoʻshma soʻzlar yasalishi uchun asos boʻlgan soʻzlar oʻzlarining dastlabki maʼnolarini qisman yoki butunlay yoʻqotadi: ular birgalikda tamoman yangi lugʻaviy maʼno bildiradi. Chunonchi, osh va qozon soʻzlari alohida leksemalar sifatida oʻz lugʻaviy maʼnolariga ega. Lekin ularning qoʻshilishidan hosil boʻlgan oshqozon soʻzi mazkur soʻzlarning dastlabki maʼnolaridan farqlanuvchi yangi maʼnoni — "inson va hayvonlarning ovqat hazm qilish aʼzo-si" maʼnosini bildiradi. Qoʻziqorin, itogʻiz, oqsoch, oqsuyak, kampirchopon singari Qoʻshma soʻzlar haqida ham shunday fikrni aytish mumkin.
4.Sohaviy atamalarga misollar yozing So‘nggi yillarda respublikamiz miqyosida yuz bergan ijtimoiy-siyosiyo‘zgarishlar tilimiz taraqqiyotiga, xususan uning atamashunoslik rivojiga katta ta’sirko‘rsatdi.«Davlat tili haqida»gi Qonunning yuzaga kelishi munosabati bilan fanlarningturli yo‘nalishlari bo‘yicha atamashunoslik sohasida islohotlar o‘tkazish, ularni«o‘zbekchalashtirish»ga imkoniyat yaratildi. Hatto dastlab shunday bir vaziyatyuzaga keldiki, atamalarni «milliylashtirish» ga ishtiyoq kuchayib ketdi. Tavsiyalarham nihoyatda ko‘paydi. Jo‘yali fikrlar bilan bir qatorda, hazm bo‘lishi qiyin bo‘lgantakliflar ham o‘rta ga tashlandi. Bu gapning tasdig‘i sifatida ayrim misollarnikeltiramiz: matematika-riyoziyot, fakultet-kulliyot, gazetxon-mushtariy,auditoriyasaboqxona, sirk-tomoshaxona, sirkul-pargar, sellofan-suvqog‘oz, seyf-zarf,attestasiya-ko‘rik, samolyot- aeroplan, tayyora, aeroport-tayyoragoh, familiyanaslnoma, klub-da’vatxona, titul list-sarvaraq va hokazo.