2 Ўзбекистон республикаси

1-жадвал
Мактаб география таълимида мустақил ишларни ташкил этиш босқичлари. 
I-босқич 
II-босқич 
III-босқич 
Янги факт ва 
ҳодисаларни излашни талаб 
этувчи
нисбатан 
енгил топшириқлар. 
Географик 
ҳодисаларнинг
сабаб-
оқибатларини белгилаш ва 
тушунтиришни 
талаб 
қилувчи нисбатан 
мураккаброқ топшириқлар 
Факт ва ҳодисларни 
умумлаштиришни талаб 
этувчи
назарий 
йўналишдаги муҳим 
ва нисбатан
қийин 
топшириқлар 
Булар «қаерда», «қай 
вақтда»,
«қанча»
деган саволларга жавоб 
берувчи топшириқларни 
ўз ичига олади.
Топшириқларни 
беришда 
«тушунтиринг», 
«исботланг» деган талаблар 
ва «нима учун», «қандай 
қилиб»,
«нега» каби 
саволлар қўйилади 
Бундай топширилар 
умумий
тушунча, 
қонуниятлар ва
иш 
усулларини тушунтиришни 
назарда тутади. 
Масалан,«Ўзбекисто
ннинг қаерларида нефт 
конлари борлигини 
аниқланг», 
«Ўзбекистоннинг 
қаерларида йирик ГЭСлар 
ва ГРЭСлар қурилган?»
Масалан, 
«Нима 
учун денгизда ташилган юк 
арзон тушади?» 
ѐки 
«Ўзбекистоннинг иқлим 
шароити 
деҳқончиликнинг 
ихтисослашувига қандай 
таъсир
этишини 
тушунтиринг» ва бошқалар. 
Масалан,
(Табиий ресурсларга 
хўжалик нуқтаи 
назаридан
баҳо 
бериш
деганда 
нимани тушунасиз? 
Турли хўжалик 
тармоқларини 
баҳоловчи критерийлар 
нимадан иборат?»
ѐки
«Қандай 
омиллар
ҳудудий 
ихтисосланишни 
белгилайди?»
АҚШ педагоги Бенжамин Блум томонидан 1956 йил эълон қилинган 
«Таксономия целей обучения» асарида мустақил билим олиш мезонлари ишлаб 
чиқилган. Ҳар бир босқич аввалгисига қараганда мураккаб, ҳамда ҳар бир 
босқич ўзидан аввалги босқичларни ҳам ўз ичига олади. Яъни ҳар бир янги 
поғонага кўтарилар экан, албатта аввалги босқични ҳам такрорлаш лозим 
бўлади. Улар қуйидагилар:
1. 
Олинган билимни ѐдда сақлаш. Бу эсда олиш қобилияти ѐки дарсда 
ўтилган, ўқиганларни керак бўлганда эслаб, ѐдга тушириш қобилияти бўлиб, 
ўтилган тушунча, тенденция, мезонлар, умумлаштирилган хулоса кабиларни 
эслаб ѐдга солиш кўзда тутилади. У дарснинг дастлабки мақсадидир.

---

114 
2. 
Тушуниш. Бу ўқувчиларни дарсда эшитганлари, ўқиганлари, 
кўрганларини маъносини тушуниб, уларни ўзгариши нимага олиб келишини 
кўз ўнгига келтира олиш қобилияти. Тушуниш учун аввал олинган билимни 
ѐдда сақлаш керак.
3.Олинган билимни қўллаш. Ғоя, қоида, консепцияларни янги вазиятларда 
қўллаш иқтидори. Унда энг аввало билганларини ѐдга тушириб уни янги 
вазиятда таққослаш керак.
4. 
Таҳлил қилиш. Воқеа ва ҳодисаларни бўлакларга бўлиш, улар 
ўртасида мантиқий алоқаларни аниқлашни талаб этади. Таҳлил қилиш (анализ) 
иқтисодий воқелик, жараѐнларни у ѐки бу шаклда индукция услубини қўллашга 
таянади. Таҳлил қилиш учун эса олган билимни ѐдга тушириш, муаммога 
тушуниш, уни қўллай билиш керак.
5. 
Синтез қилиш. Билим олиш ва фикрлашнинг бу босқичида алоҳида 
таркибий қисмлар ва турли манбалардан олинган ахборотни бир бутун ягона 
тизимга келтириш қобилияти. Бунинг учун ѐдга тушириш, масалага тушуниш, 
уни қўллай билиш, таҳлил қила билиш керак.
6. 
Баҳолаш. Бу билишнинг юқори босқичи бўлиб, ўқувчининг қўйилган 
масалага ўз фикри, нуқтаи назарини билдириш қобилиятини ифодалайди. Бунда 
у ѐки бу масала, муаммони ечишнинг турли йўллари шаклланади. Унинг қайси 
бири тўғри, самарали, мақсадга мувофиқлиги баҳоланади. Одатда баҳолаш 
мезонларидан фойдаланилади. Баҳо бериш учун аввало олган билимни ѐдга 
тушириш, масалани тушуниш, янги вазиятда билганларини қўллай билиш, 
таҳлил қилиш, синтез қилишни билиш керак.