2 Ўзбекистон республикаси

Эвристик ўқитиш методи. 
Эвристик ўқитиш методини қўллашда 
ўқитувчи ўқувчилар билан ҳамкорликда ҳал этилиши зарур бўлган масалани 
аниқлаб олади.Ўқувчилар эса мустақил равишда таклиф этилган масалани 
тадқиқ этиш жараёнида зарурий билимларни ўзлаштириб оладилар ва унинг 
ечими бўйича бошқа вазиятлар билан таққослайди. Ўрнатилган масалани 
ечиш давомида ўқувчилар илмий билиш методларини ўзлаштириб 
тадқиқотчилик 
фаолиятини 
олиб 
бориш 
кўникмаси 
тажрибасини 
эгаллайдилар.Таълим жараёнида тадқиқотчилик ўқитиш методини қўллашда 
ўқитувчи ва ўқувчилар томонидан қуйидаги ҳаракатлар амалга оширилади: 
Ўқитувчи фаолиятининг тузилмаси. 
Ўқувчи фаолиятининг тузилмаси 
қуйидагича бўлади: 
- ўқувчиларга ўқув муаммосини таклиф этиш; 
- ўқувчилар билан ҳамкорликда тадқиқот масаласини ўрнатиш; 
- ўқувчиларнинг илмий фаолиятини ташкил этиш 
- ўқув муаммолари моҳиятини англаб олиш; 
- тадқиқот муаммосини ўқитувчи ва ўқувчилар билан биргаликда 
ўрнатишда фаоллик кўрсатиш; 
- уларни ечиш усулларини топиш; 

---

37 
- тадқиқий масалаларни ечиш усулларини ўзлаштириш. 
Эвристик метод ўқитувчилардан ижодий хусусият касб этувчи юқори 
даражадаги билиш фаолиятини ташкил эта олиш кўникма ва малакаларига 
эга бўлишни тақозо этади. Бунинг натижасида ўқувчилар мустақил равишда 
янги билимларни ўзлаштира оладилар. Улар одатда юқори синф 
ўқувчиларининг ўзлаштириш даражаларини ҳисобга олган ҳолда маълум 
ҳолатларда қўлланилади. Ушбу методлардан бошланғич синфларда 
фойдаланиш амалиётчи-ўқитувчиларнинг фикрларига кўра бирмунча 
мураккаб ҳисобланади. Бироқ узлуксиз таълим тизимига шахсга 
йўналтирилган таълимни фаол жорий этишга йўналтирилган ижтимоий 
ҳаракат амалга оширилаётган мавжуд шароитда ушбу йўналишдаги 
лойиҳаларни тайёрлаш ўзига хос долзарб аҳамиятга эга бўлиб бормоқда. 
Шунга қарамасдан бу тасниф мактаб амалиётида бирмунча кенг тарқалган ва
педагогик ҳамжамият томонидан эътироф этилган. Шунингдек, буюк дидакт
И.Я.Лернер асарлари асосида илмий тадқиқот ҳам амалга оширилган. 
Хорижий таълимда сўнгги йилларда бир қатор атамалар кенг ишлатилмоқда. 
Буларга тьютор, эдвайзер, фасилитатор ва модератор тушунчалари 
киради.ТЬЮТОР - (Tutorem-лотинча) устоз, мураббий вазифасини бажаради.
Баъзи ҳолларда маъруза ўқитувчиси билан тингловчи орасидаги 
боғловчи ролини ҳам бажаради. Бунда маърузачи томонидан берилган 
билимларни кенг эгаллашда маслаҳатчи ва устоз ролини бажаради. 
ЭДВАЙЗЕР (advisor)-французча “avisen”“ўйламоқ”) тингловчиларнинг 
индивидуал ҳолда битирув малакавий иши, курс лойиҳаларини бажаришда 
маслаҳатчи ролини бажаради. 
ФАСИЛИТАТОР - (инглиз тилида facilitator, лотинча facilis–енгил, 
қулай)- гуруҳлардаги фаолият натижасини самарали баҳолаш, муаммонинг 
илмий 
ечимини 
топишга 
йўналтириш, 
гуруҳдаги 
комуникацияниривожлантириш каби вазифаларни бажаради. 
МОДЕРАТОР -қабул қилинган қоидаларга амал қилишни текширади, 
тингловчиларнинг 
мустақил 
фикрлаш 
ва 
ишлаш 
қобилиятларни 

---

38 
ривожлантириш, билиш фаолиятини фаоллаштиришга ёрдам беради. 
Маълумотни, семинарни, тренинглар ва давра суҳбатларини бошқаради, 
фикрларни умумлаштиради.Бизнинг таълимда ушбу фаолиятларнинг 
ҳаммасини ўқитувчи бажаради ва педагог ёки ўқитувчи деб юритилади.