2 Ўзбекистон республикаси

Германия давлати таълим тизими 
Германия Федератив Республикаси 16та мустақил Федератив ерлар 
(вилоятлар)дан иборат бўлиб, ҳар бири шаклига кўра турлича бўлган таълим 
тизимига эга. Таълим муассасалари асосан давлат тасарруфида бўлиб, 
уларучун таълим дастурига тегишли бўлган давлат кўрсатмалари 
мавжуд.Таълимни жорий қилиш ва бошқариш Федерал ерлар (ФЕ) 
хуқуматининг конпетенциясига киради, лекин марказ томонидан умумий 
рахбарлик ҳам бор: таълим вазирлиги таълим сиёсати концепциясини ишлаб 
чиқади, ОЎЮларини кенгайтиришга маблағ ажратади.ГФР конституциясига 
кўра ҳар бир Федерал Ер ўз ҳудудидаги 
мактаб ва олий таълимни режалаштириш 
ва амалиётга тадбиқ этиш бўйича ўзи 
жавоб беришга қарамай, барча Федерал 
Ерлар ва Федерал хукумат умумтаълим 
ва олий таълим муассасаларида ўқитиш 
курсларида 
бирликни 
таъминлаш 

---

23 
мақсадида ҳамкорлик қиладилар. Федерал органлар ва Федерал Ерларнинг 
таълим соҳаси бўйича сиёсати келишилган: таълимнинг давомийлиги, 
таътиллар, ўқув дастури, имтихонларни ўзаро тан олиш, аттестатлар, 
мактабни тугатганлиги хақида гувоҳнома, дипломлар, унвонлар шулар 
жумласидандир. 
Федерал ҳукуматнинг хуқуқлари асосий қонунларни қабул қилишда, 
жумладан молиялаштириш масалаларида чегараланган. Таълимдаги 
харажатлар ҳақида қуйидагиларни айтиш мумкин:
- бирорта Федерал Ерлар давлат умумтаълим, касбий ўқув юртларида 
ўқиш учун пул олмайди; 
- барча Федерал ерларда ўқувчиларни уйдан мактабга, мактабдан уйга 
ташувчи автобусларни ўз ҳисобидан беради; 
- деярли барча ўқувчиларга дарслик ва ўқув қўлланмаларни 
қийматининг озгина қисмига берилади; 
- маълум тоифадаги ўқувчилар ва талабаларга мавжуд федерал 
қонунларга кўра давлат моддий ёрдам кўрсатади. 
Германияда хусусий мактабларга рухсат берилган, улар орасида диний 
мактаблар ҳам бор. Бу мактабларда тахминан 8% ўқувчилар таҳсил оладилар. 
Хусусий мактаблар ўқув дастурларини танлашда давлат мактабларига 
нисбатан эркин бўлганлиги боис турли педагогик муқобилларнинг 
апробацияси ўтказилиб турилади.Секин аста дифференциялашган таълим 
тизими, яъни ҳар бир ўқувчига унинг қобилияти ва ўқишдаги турлича 
йўналишига кўра мослашувчан ёндашув киритилмоқда.Умуман олганда 
Германия таълим тизими бир неча босқични ўз ичига олади: 
1. Элементар таълим: мактаб таълимининг 1-босқичига тегишли бўлиб, 
мактабгача муассасалар киради. Асосан булар болалар боғчалари, тайёрлов 
синфлари ва кириш гуруҳлари бўлиб, бу ерларга болаларнинг қатнашиши 3 
йил давомида ота-оналар хоҳишига кўра ихтиёрийдир. 
2. Таълимнинг биринчи босқичи. (Primastufe) бошланғич мактаб, унга 6 
ёшдан қатнай бошлайди. Ўқиш муддати 4 йил, Берлин ва Бранденбургда 6 

---

24 
йил. Бу босқичдаги таълимнинг мақсади – болаларга таълимнинг иккинчи 
босқичидаги у ёки бу мактабда таълимни давом эттиришга имкон берувчи 
асосий билимларни беришдан иборат.
3. Таълимнинг иккинчи босқичи (Sekundastufe I) “йўналишли босқич” 
деб номланувчи босқичдир, унда болаларни уларнинг иқтидорига кўра ўқув 
муассасаларининг керакли турига йўналтиради: асосий мактаблар, реал 
мактаблар, гимназиялар, комплекс мактаблар. Ўқувчилар таълим хақидаги 
аттестатни реал ва асосий мактабларни битиргачгина олишади. 
4. Таълимнинг иккинчи босқичи (Sekundastufe II)га гимназиянинг юқори 
синфлари, шунингдек касбий таълим ва муассасаларда касбий таълим 
киради. Муассасаларда касбий таълим “дуал тизим” деб ҳам аталади, унда 
таълим ва ишлаб чиқаришда амалиёт 2 йил давомида олиб борилади, бу 
ўқишни тугатиш ўрта таълимни тугатиш билан тенг бўлиб, якунида фақат 
касбий соҳада ўқишни давом эттириш мумкин. Гимназияда 3 йил ўқиб, 
ўқувчилар умумий шаҳодатнома “етуклик аттестати” – абитур оладилар, бу 
уларга истаган олий ўқув юртига киришга имкон беради. 
5. Таълимнинг учинчи босқичи олий маълумот ҳақида диплом берувчи 
олий ўқув юртлари ва малака ошириш ўқув муассасалари.ГФР таълим 
тизими умумевропа таълим тизимига интеграциялашган:
Ўқувмуассасаларининг барча турлари Европа Иттифоқи (ЕИ) дастурини 
амалга оширишга мўлжалланган, ЕИ давлатлари таълим стандартлари 
унификация (бир хиллаштириш) қилинган, дипломлар бу давлатларда кучга 
эга. 
Германия узоқ даврлардан бери фан ва маданият маркази сифатида 
машҳурдир. Шиллер, Гёте, Шнегер, Гумбольдт, Кант, Гегель ва бошқалар 
каби буюк шоирлар, ёзувчилар, философлар ва жамоат арбоблари ҳаммага 
таниш. Германияда ўрта асрларда ташкил топган 1-университет мавжуд. Энг 
қадимий университет бу Гейдельберг университети бўлиб, 1386 йил ташкил 
топган.1388 
йил 
ташкил 
топган 
Кёльн 
университети 
қадимийуниверситетлардан саналади. Бу ўқув муассасалари қадимий 

---

25 
анъаналари ва классик таълими билан машҳурдир. Германия Федератив 
Республикасининг “Таълим тўғрисидаги асосий қонунига” кўра ҳар бир 
фуқаро ўз шахсини эркин ривожлантириш, ўз иқтидори, мойиллиги ва 
қобилиятига қараб мактаб, ўқиш жойи ва касб танлаш хуқуқига эга. Таълим 
соҳасидаги бундай сиёсатнинг мақсади ҳар бир шахснинг қизиқиши ва 
талабларга жавоб берадиган малакали тайёргарликни олиш имконини 
беришида имкон қадар кўпроқ ёрдам беришдан иборатдир.Германиянинг ҳар 
бир фуқароси бутун ҳаёти давомида умумий, олий ва касбий таълим олиш 
имкониятига эга. Чунки Германия юқори ривожланган саноат давлатларидан 
бири бўлиб, юқори малакали мутахассисларга эҳтиёж катта. Германия 
хукумати турли соҳаларда сифатли мутахассис кадрларни тайёрлашга 
манфаатдор. Шу боис немис таълим тизимининг ривожланишига катта 
миқдорда маблағ ажратилади.