2. Virus-dasturlar va ularning turlari

Virus-dasturlar va ularning turlari. Virus-dasturlarlar yoki kompyuter viruslari deb - kompyuterning xotirasidagi ma`lumotlarni ishdan chiqarish maqsadida maxsus tuzilgan dasturiy vositalarga aytiladi. Hozirgi paytda jahonda minglab virus-dasturlar ishlab chiqilgan bo’lib, ularning safiga har yili yangi-yangilari qo’shilib bormoqda. Ilgari bunday virus-dasturlar faqat disketalar orqali tarqalar edi. Lekin keyingi yillarda keng rivojlanib borayotgan kompyuter to’rlari va shu to’rlarning butunjahon kommunikatsiya vositalari orqali yagona tizimga ulanishi (masalan, Internet tizimiga) virus-dasturlarning jahon bo’ylab juda keng tarqalishiga imkon yaratib berdi. Ularning buzg`inchilik faoliyati ta`sirida minglab kompyuterlar va kompyuter to’rlari ishdan chiqmoqda, ularning xotirasidagi ma`lumotlar yo’qotilmoqda. Natijada virus-dasturlar keltirayotgan zararlar millionlab dollarlar bilan o’lchanmoqda.
Fayllarning virus-dasturlar bilan zararlanganligi asosan quyidagilardan bilinadi:

• 
  faylning hajmi sezilarli darajada kattalashadi;
  
• 
  fayllar bilan ishlaganda kompyuterning tezligi sekinlashadi;
  
• 
  ekranda hisoblash natijasi o’rniga turli begona belgilar paydo bo’ladi;
  
• 
  chaqirilgan fayl umuman ishga tushmaydi;
  
• 
  kompyuterning xotirasida begona nomdagi fayllar paydo bo’ladi;
  
• 
  kompyuter ishga tushishdan bosh tortadi.
  

Hozirgi paytda mavjud bo’lgan virus-dasturlarni ta`sir qilish usullariga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin:
Oddiy faylli viruslar – fayllar bilan birga kompyuter xotirasiga kelib tushuvchi va shu fayl ishga tushirilgandagina o’z faoliyatini boshlovchi viruslar;
Rezident faylli viruslar – chaqirilgan fayl bilan birga kompyuterning tezkor xotirasiga kelib tushuvchi va kompyuterning ishlashi mobaynida shu xotirada qolib, so’ngra esa, tezkor xotiraga chaqirilgan barcha fayllarni zararlovchi viruslar;
Ko’rinmas viruslar – rezident viruslarga o’xshaydi, lekin ular o’zlarining borligini sezdirmaslikka harakat qiladi ya`ni o’zlarining borligini turli usullar bilan niqoblovchi viruslar;
Yuklovchi sektor viruslari – disklar yoki disketalarning yuklovchi sektorini ishdan chiqarishga mo’ljallangan, ya`ni shu sektorlarda joylashgan tizimli dasturlarni zararlovchi viruslar;
Gibrid viruslar – rezident faylli viruslarning hamda ko’rinmas viruslarning barcha xususiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan viruslar;
FAT viruslari – FAT jadvalini ishdan chiqaruvchi, ya`ni fayllarning diskda joylashuvini ko’rsatuvchi jadvalni o’zgartiruvchi yoki yo’qotuvchi viruslar;
Shifrlangan viruslar – har bir ta`sir qilish siklidan keyin o’zining kodlanishini ham, joylashishini ham o’zgartirib turuvchi viruslar;
“Troya oti” – o’zini oddiy dasturlardek tutuvchi, buzg`unchilik faoliyatini esa faqat ma`lum amal bajarilgandagina (masalan, nusxa olish amali, faylni bosmaga chiqarish amali va h.k.) boshlovchi viruslar;
Mantiqiy “bomba” – maxsus o’rnatilgan sanada yoki belgilangan shart bajarilmaganda (masalan, virus-dastur muallifining maoshi oshirilmaganda) ishga tushuvchi viruslar;
“Chuvalchang” (“Chervi”) – boshqa dasturiy vositalarni zararlamovchi, faqat o’zi o’zidan nusxa olib ko’payuvchi viruslardir. Bunday viruslarning ta`siri natijasida kompyuter xotirasi begona fayllar bilan (virus-dasturlarning nusxalari bilan) to’lib qolib, uning samaradorligi keskin pasayadi.