2-Tema: Joqarí tálim dizimin tartipke salıwshı nizamlar Reje

Ózbekstan Respublikası «Bilimlendiriw haqqında»ǵı
(jańa redaksiyada) Nızamnınıń áhmiyeti
Házirgi waqıtta mámleketimizde bilimlendiriw sistemasındaǵı reformalar — mektepke shekemgi bilimlendiriw orınlarında 6 jastan 7 jasqa shekemgi tálimniń májbúriy etip belgileniwi, 11 jıllıq májbúriy ulıwma orta tálimniń engiziliwi, akademiyalıq liceyler hám kásip-óner kollejlerinde bilim beriw múddeti hám mazmunınıń ózgeriwi, múlikshilik hám shólkemlestiriwshilik-huqıqıy formasınan qatań, yuridikalıq shaxslarǵa barlıq bilimlendiriw túrleri boyınsha mámleketlik emes tálim xızmetlerin kórsetiwge ruxsattıń beriliwi, rawajlanǵan sırt el mámleketleriniń bilimlendiriw tarawındaǵı aldıńǵı tájriybelerdi milliy tálim sistemasına engiziliwi jańa redaksiyadaǵı “Bilimlendiriw haqqında”ǵı nızamnıń qabıl etiliwine alıp keldi.
Ózbekstan Respublikası «Bilimlendiriw haqqında»ǵı (jańa redaksiyada) nızam 2020 jılı 23-sentyabrde qabıl etildi. Bul nızam 11 bap, 75 statyadan ibarat. Jańa redaksiyada qabıl etilgen nızamda úlken jastaǵılar tálimi, arnawlı tálim, inklyuziv tálim, jeke tártipte pedagogikalıq xızmet penen shuǵıllanıw, mámleketlik - jeke sheriklik, tálim tarawına investitsiyalardı kirgiziw, tálim tarawındaǵı mámleketlik qadaǵalaw, tálim mákemeleriniń ózin-ózi bahalaw, tálim qatnasıwshılarınıń huqıqları, minnetleri óz kórinisin tapqan.
Nızam bilim alıwshılardı yaki pedagog kadrlardı tálim xızmeti menen baylanıslı bolmaǵan jumıslarǵa tartıwdı qadaǵalaydı hám bunda basshılardıń juwapkershiligi belgilengen.
Jáne bir áhmiyetli másele, jıllar dawamında mektepten tısqarı tálim túrine hár qıylı shólkemler qosıp kelingen. Hátteki, hár túrli dógerekler, seksiyalardı óz ishine qamtıǵan shólkemlerdiń ishinde muzıka, sanaat, sport mekteplerinde mektepten tısqarı tálim dep esaplanǵan. Al tiykarında, olardıń barlıǵı mektepler bolıp esaplanadı. Mine usı normalarǵada nızamda ózgerisler boldı.
Jáne de bir áhmiyetlisi, nızamǵa inklyuziv tálim túsinigi de kirgizildi. Hár bir balanıń bilim alıwdaǵı teń huqıqlıǵın támiyinlew hár qanday diskriminaciya hám kemsitiwlerdiń aldın alıwǵa xızmet etedi.
Prezidentimiz baslaması menen bilimlendiriw sistemasında túpkilikli ózgerisler ámelge asırılmaqta. Sonıń ishinde, Mektepke shekemgi bilimlendiriw ministrligi dúzildi, 11 jıllıq májbúriy ulıwma orta tálim engizildi. Akademiyalıq litseyler hám kásip-óner kollejlerinde bilim beriw múddeti hám mazmunı ózgerdi.
Menshiktiń hám shólkemlestiriwshilik-huqıqıy formasınan qatań yuridikalıq shaxslarǵa barlıq tálim túrleri boyınsha mámleketlik emes bilimlendiriw xızmetin kórsetiwge ruxsat berildi. Joqarı oqıw orınları ǵárezsizligi asırıldı, pedagoglar, bilimlendiriw oqıw orınları xızmetkerleri hám bilim alıwshılardıń huqıq hám erkinlikleri keńeytirildi.
«Bilimlendiriw haqqında”ǵı (jańa redaksiyada) nızamda ulıwma orta hám orta arnawlı tálim baslanǵısh (I-IV klasslar), tayanısh orta (V-IX klasslar), orta (X-XI klassslar) hámde orta arnawlı tálim (akademiyalıq liceyler hám basqalar) basqıshlardan ibarat.
Jańa nızamda altı jastan jeti jasqa shekem bolǵan balalardı bir jıl dawamında ulıwma orta tayarlawdan ótkennen keyin jeti jasqa tolǵan jılda jasaw jerindegi (mikrouchastkadaǵı) mámleketlik ulıwma orta tálim oqıw ornına májbúriy on bir jıllıq tálim boyınsha qabıl etiledi.
Sonıń menen birge, joqarı tálim bakalavriat tálim baǵdarlarınan biri boyınsha tereńlestirilgen bilimler, kónlikpeler beretuǵın, dawamlılıǵı keminde úsh jıl (ayrım bakalavriat tálim baǵdarlarında qánigeligine tiyisli bolmaǵan pánlerdi qısqartıw esabınan oqıw múddeti úsh jıl etip belgileniwi múmkin) bolǵan tayanısh joqarı tálim ekenligi, al magistratura tiyisli bakalavriat tiykarındaǵı anıq qánigelik boyınsha dawamlılıǵı keminde bir jıl bolǵan joqarı tálim ekenligide nızamda belgilengen.
Hújjette bilim alıw formaları boyınsha da bir qansha jańa normalar kiritildi, sonıń ishinde dual tálimi, aralıqtan tálim alıw, inklyuziv tálim hám eksternat tálimi mámleketimizde jası, fizikalıq imkaniyatınan kelip shıǵıp, hámmege birdey bilim alıw imkaniyatı jaratıldı. Usı nızamnıń ámeliyatta engiziliwi nátiyjesinde tálimdegi bar bolǵan mashqalalardı saplastırıwda, sistemanıń xalıqaralıq birge islesiwin uyǵınlastırǵan halda rawajlanıwına keń imkaniyatlar beredi.