2-Tema: Joqarí tálim dizimin tartipke salıwshı nizamlar Reje

Ózbekstan Respublikası «Korrupsiyaǵa qarsı gúresiw haqqında»ǵı nızamı. (2017-jıl fevral).
Korrupsiya – global hádiyse, onnan zıyan kórmegen mámleket joq, biraq korrupsiyalasıw dárejesi túrli mámleketlerde hár túrli. Bul korrupsiya tamırları tereń bolıwınan gúwalıq beredi.
Atap ótiw kerek, 2003-jıl 9-dekabr kúni BMSHniń korrupsiyaǵa qarsı gúresiw konvensiyası imzalandı. Usı konvensiya korrupsiya sıyaqlı apatqa qarsı global dárejede gúresiwge imkan beretuǵın jańa hújjet esaplanadı. Konvensiya dúnyalıq rawajlanıwǵa kómeklesiwde hám de hámmeniń párawanlıǵı ushın kisilik dúnyasın jetilistiriwge qaratılǵan islerde hadallıq, huqıq ústemligin húrmet etiw, esabat júrgiziw hám áshkaralıq sıyaqlı páziyletler zárúrligin tastıyıqlaydı. Búgin dúnyanıń 158 mámleketi usı konvensiyanıń aǵzaları esaplanadı.
2008-jıl 7-iyul kúni Prezidentimiz tárepinen Ózbekstan Respublikasınıń «Birlesken Milletler SHólkeminiń korrupsiyaǵa qarsı gúresiw konvensiyasına (Nyu-York 2003-jıl 31-oktyabr) qosılıwı haqqında»ǵı nızamı imzalandı. Sol sıyaqlı usı sotsiallıq emes hádiyseniń aldın alıw, oǵan qarsı gúresiw boyınsha xalıqaralıq májbúriyatlar qabıl etilgenligi belgili.
Mámleketimiz ǵárezsizlikke erisken birinshi dáwirde-aq korrupsiyaǵa qarsı gúresiw máselesine ulıwma mámleket kóleminde wazıypa sıpatında qaralıp, onıń aldın alıw hám mámleket apparatın korrupsionerlerden tazalaw boyınsha izbe-iz hám turaqlı isler alıp barılmaqta.
Ózbekstan Respublikasında kóp ǵana huqıqtı qorǵaw organları quramında korrupsiya hám jámlengen jınayatshılıqqa qarsı gúresiwshi ayrıqsha dúzim hám bólimler qáliplestirildi.
Házirgi kúnde mámleketimizde korrupsiyaǵa qarsı gúresiw boyınsha huqıqıy ólshemler jetilisip barmaqta.
Ózbekstan Respublikası Konstitutsiyasınıń 2 - statyasına muwapıq «Mámleket xalıq iradasın anıqlap, onıń máplerine xızmet etedi. Mámleket organları hám ámeldar shaxslar jámiyet hám puqaralar aldında juwapker bolıp tabıladı» delinedi. Tiykarǵı nızamnıń bunday talapları mámleket hákimiyatı, mámleket xızmeti hám máhálliy ózin-ózi basqarıw organlarınıń iskerlik mexanizmlerinde yaki olardıń tarawlarında ámeldar shaxslardıń juwapkershiligin asıradı, mámleket apparatınıń puqaralar aldındaǵı májbúriyatların belgilep beredi.
Mámleket apparatı sistemasında ámel talan-tarajı, paraxorlıq, jámlengen yaki korrupsion jınayatshılıqtıń sotsiallıq qáwipliligi dál sol sistema buzılıwına yaki zıyanlanıwına sebep boladı. Mámlekettiń siyasiy, ekonomikalıq, huqıqıy sistemasına zıyan jetkizedi. Korrupsiya jınayatshılıǵın ámeldardıq jınayatlarısız qıyal etip bolmaydı. Ámeldi talan-taraj etiw arqalı múlkti talan-taraj etiw yaki paraxorlıq jınayatları korrupsiya jınayatshılıǵınıń eń qáwipli kórinisleri bolıp esaplanadı.
Usı jónelistegi itibarǵa tán isler qatarında korrupsiyaǵa qarsı gúresiwdiń tolıq sisteması jaratılǵanın ayrıqsha atap ótiw kerek.
Jurtbasımız SH.Mirziyoev tárepinen bul illettiń aldın alıw boyınsha qatar usınıslar berildi. Ásirese, 2017−2021-jıllarda Ózbekstandı rawajlandırıwdıń bes turaqlı jónelisi boyınsha háreketler strategiyasında orın alǵan ekinshi turaqlı jónelis «Nızam ústemligin támiyinlew hám sud-huqıq sistemasın jáne de reformalawdıń ústem jónelisleri» dep atalıp, onıń 4-bántinde Jınayatshılıqqa qarsı gúresiw hám huqıqbuzarlıqlardıń aldın alıw sistemasın jetilistiriwde korrupsiyaǵa qarsı gúresiwdiń shólkemlesken - huqıqıy mexanizmlerin jetilistiriw hám korrupsiyaǵa qarsı gúresiw ilajlarınıń nátiyjeliligin asırıw wapzıypası qoyılǵan. Korrupsiyaǵa qarsı gúresiw Ózbekstan Respublikasınıń mámleket siyasatı hám mámleket iskerliginiń ústem wazıypalarınan biri esaplanadı.
Hár bir mámleket tariyxında jańa sotsiallıq sıpatına ótiw, ókinishli, korrupsiya hám jınayatshılıq sıyaqlı jeksurın hádiyse menen birge júz bergen. Sol menen birge, jınayatshılıqtıń ósiwi tek ǵana reformalar jolına saldamalı tosıq emes, al ótiw dáwirinde belgilengen maqsetlerge erisiwge de qarsı tikkeley qáwip tuwdıradı.
Oraylıq Aziyanıń basqa mámleketleri sıyaqlı Ózbekstan Respublikası da bunnan tısqarı emes. Korrupsiyaǵa hám jınayatshılıqqa qarsı gúresiw mashqalalarına bizdegi qızıǵıw zinhar emes. Álbette, bul boyınsha keń tarqalǵan hám ulıwma aytılǵan bir pikirdi, yaǵnıy totalitarizmnen demokratiya hám bazar múnásibetlerine awıwday qıyın dáwir uqıbın tiykarǵı siyasiy, ekonomikalıq hám mádeniy dúzimlerdi sińdirip taslawdı ańlatadı, bul bolsa ádep-ikramlılıq normalarına jaman tásir etedi hám jınayatshılıq waqtında korrupsiya anıq ráwishte kúsheyedi, degen juwmaktı esletip ótiw múmkin. Biraq bul hádiyseler mámleket-sistemasınıń qáwipsizligi, qarar tapqanlıǵı hám aqıbetinde jas keleshegimizge qanday qáwip salıwın tereń túsiniw anıq, negizinen, bir ǵana sol anıqlamanıń ózi kemlik etedi.
Narkotik zatlar islep shıǵarıw hám olar menen sawda etiw. Usı jınayıy biznes jaratıp beretuǵın júdá úlken baylıq arttırıw imkaniyatları onıń qatnasıwshıların xalıqaralıq huqıqıy normalar menen de, milliy nızamlar jıynaǵı menen de, ásirese, «aq ájel»diń qáterli aqıbetleri menen de esaplaspay, hámme isti islewge májbúr etpekte.
Jasırınsha qural satıw. Bul «biznes» te aymaqlıq tartıslar hám máhálliy urıslardıń tos-topalanınan paydalanıp keliwshilerge úlken qárejet keltirmekte. Bunday qozǵalańlar ushın qurallı qarama-qarsılıqtı dawam ettiriw hám keskinlikti saqlap turıw qural-jaraqlarınıń jasırın bazarın keńeytiriw ushın eń jaqsı shárt-sharayat ekenligin jáne bir márte atap ótiwge qájet bolmasa kerek.
Jasırınsha qural satıw xalıqaralıq terrorizm dep atalǵan jınayıy hádiyse menen birge júredi, geyde bolsa onı keltirip te shıǵaradı. Ózgeler qanın tógiw esabına kóp qárejet alıwdı qálewshiler tolıq joq bolıp ketetuǵın zamanlar keliwine ele kóp barǵa wqsaydı. Bul taypaǵa kiriwshi «biznesshiler» ushın kan hám pák emes siyasat qurıwǵa pul dúnyanıń túrli múyeshlerinde xalıqaralıq urılardı jallaw hám sınap kóriw múmkin bolatuǵın tartıslardı xoshametlew boyınsha eń qolay qural ekenligin aytpasa da boladı.
Oǵada, xalıqaralıq jınayatlardıń jáne bir túri SSSR párshelenip ketkeninen keyin ásirese rawajlandı. Ol ayrım dúzimler hám shólkemlerdiń eki-jaqlama paydalanıwǵa mólsherlengen texnologiyalardı hám de energiya dereklerin qolǵa kiritiwge umtılıwı menen baylanıslı bolıp tabıladı. Ǵalabalıq kiriw quralın islep shıǵarıwǵa mólsherlengen texnologiyalar siyasiy hám hátte jınayatshı wáswáslar qolına túsip qalıwı múmkinliginen kelip shıǵatuǵın aqıbetlerdi qıyal etiwdiń ózi qorqınıshlı.
Korrupsiyaǵa qarsı gúresiw Ózbekstan Respublikasınıń mámleket siyasatı hám mámleket iskerliginiń ústem óazıypalarınan biri esaplanadı.
2017-jıl 3-yanvarda 34 statyadan ibarat «Korrupsiyaǵa qarsı gúresiw haqqında»ǵı Nızamnıń qabıl etiliwi mámleket apparatı hám puqaralıq jámiyeti institutlarınıń usı qáwipli illet penen gúrestegi kúsh hám imkaniyatların birlestiriw imkanın berdi.
Huqıqtı qorǵaw organlarınıń iskerlik mazmunı pútkilley ózgermekte. Huqıqbuzarlıqlar profilaktikası hám jınayatshılıqqa qarsı gúresiwdiń tolıq jańa sisteması jaratıldı. Tek jazalaw menen qorqıtıp, huqıqbuzarlıqlardıń aqıbeti menen gúresiw emes, al nızamsız háreketler júz beriwiniń erte aldın alıw eń aktual wazıypaǵa aylandı.
Sondayaq, 2019 jıl 27 mayda (PF-5729-sanlı) Ózbekstan Respublikasında “Korrupsiyaǵa qarsı guresiw dizimin janede jetilistiriw is-ilajları haqqındaǵı” Ózbekstan Respublikası Prezidenti SH. Mirziyoev parmanı qabıllandı. Korrupsiyaǵa qarsı gures tarawındaǵI mámleketlik siyasat mámleket dastúrleri hám basqada dastúrler tiykarında amelge asırılıwı mumkin. Korrupsiyaǵa qarsı gures boyınsha iskerlikti tuwrıdan-tuwrı amelge asıruwshı mámleket organlari tomendegilerden ibarat:
Ózbekstan Respublikası Bas prokuraturası;
Ózbekstan Respublikası Mámleket qáwipsizlik xizmeti;
Ózbekstan Respublikası Ishki isler wazirligi;
Ózbekstan Respublikası Yusticiya wazirligi;
Ózbekstan Respublikası Bas prokuraturası qasındaǵI Saliq, valyutaǵa tiyisli jinayatlarǵa hám jinaiy daramatlardı legallastırıwǵa qarsı guresiw departamenti.
Tálim mekemelarinde korrupsiyaǵa qarsı guresiw tarawındaǵı huqıqıy tálim - tarbiya belgilengen mámleket tálim standartlarına muvapıq amelge asırıladı.
Mámleket tálimdi basqarıw organlari hamde tálim mekemeleri korrupsiyaǵa qarsı guresiw tarawındaǵı mámleketlik siyasatınıń tiykarǵı baǵdarların inabatqa alǵan jaǵdayda tálim mekemelerinde huqıqıy tálim –tarbiyaǵa, kadrlardı kaspiy tayarlawdıń sapasın asırıwǵa, tálim dastúrlerin turaqlı turde jetilistirip barıwǵa qaratilǵan shara-ilajlardı islep shıǵadı.
Sondayaq, 2021 jıl 22- avgustda Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı tálim wazirliginiń 373-sanlı buyrıǵına muwapıq wázirlik diziminde korrupcion qawip-qaterlerdi bahalaw kórsetpesi islep shıǵıldı. Oǵan muwapıq wa’zirlik diziminde Kompleans qadaǵalaw hám korrupciyaǵa qarsı gures bólimi shólkemlestirildi.