|
4. Administratiwlik juwapkershilik, onıń túrleri
Hákimshilik huqıqıy qatnasıqlar - bul hákimshilik huqıq normalarına tiykarlanǵan qatnasıqlar. Olardıń mazmunı sub’ektler-diń huqıq hám májburiyatları esaplanadı. Prezident, onıń sostavlı bólinbeleri, lauazımlı shaxslar hám mámleket apparatınıń basqa xızmetkerleri, kárxanalar, mekemeler, sonday-aq, respublika puqaraları, shet ellikler hám puqaralıǵı bolmaǵan shaxslar, payda alıudı maqset qılıp almaǵan puqaralardıń birlespeleri sub’ektler bolıp esaplanadı.
Respublika Konstitutsiyasına kóre, Prezident mámleket baslıǵı esaplanadı hám usı uaqıtta atqarıushı hákimiyatqa hám tek onıń oraylıq buuınına, bálki respublikanıń barlıq atqarıushı dizimine basshılıq qıladı.
Mámleket basqarıu organları - bular nızam menen belgilengen tártipte shólkemlesken hám onıń funktsiyaları hám de uazıypaların ámelge asırıu ushın mámleket tárepinen uákillik berilgen, bul maqsette mámleket hákimiyat uákilligi menen támiynlengen hám belgilengen tártipte is kóriushi puqaralar toparı.
Iskerlikleriniń aymaqlıq kólemlerine kóre mámleket basqarıw organları joqarı, oraylıq hám jergilikli organlarǵa bólinedi. Joqarı organlarǵa Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi kiredi. Oraylıq organlarǵa ministrlikler, mámleket komitetleri, basqarmalar kiredi. Jergilikli basqarıu organlarına hákimler, sonday-aq ayırım ministrlikler, mámleket komitetleri, bir neshe hákimshilik-aymaqlıq birlikler aymaqtaǵı ob’ektler, sanaat birlespeleri, basqarmaları, temir jollar hám usı sıyaqlılar kiredi.
Duzilis tártibine kóre mámleket basqarıu organları tamanınan tuurıdan-tuurı duziletuǵın, mámleket hákimiyatı joqarı atqarıushı, basqarıushı organları, ministrlikler, basqarmalar, hákimler tamanınan duziletuǵın mámleket basqarıu organlarına bólinedi.
Duzilis usılına kere mámleket basqarıu organları dáziletuǵın hám tayınlanatuǵın - barlıq qalǵanları mámleket basqarıu organlarına bólinedi.
Kólemi hám huqıqıy tusine kóre mámleket basqarıu organları ulıuma, tarmaq, tarmaqlar aralıq huqıqıy organlarǵa bólinedi. Birinshi toparǵa Ministrler Kabineti, hákimlikler kiredi. Ekinshisine - ministrlikler, basqarmalar, hákimliklerdiń bólinbeleri hám basqarmaları kiredi. Ushinshisine - mámleket komitetleri kiredi.
Mámleket basqarıuınıń ulıuma respublikalıq organlarına tómendegiler kiredi, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti, ol Oliy Majlis benen kelisilgen halda Prezident tamanınan shólkemlesedi hám óz huqıq shegerasında Ózbekstan Respublikasınıń basqarıuına tiyisli barlıq máselelerdi sheshiuge uakillikli.
Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi Joqarǵı Keńesi tamanınan duziledi hám óz huqıq shegerasında Qaraqalpaqstan Respublikasına tiyisli máselelerdi sheshiu ushın uákillikli.
Oraylıq basqarıu organlarına Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikası ministrlikleri hám mámleket komitet-leri kiredi.
Jergilikli basqarıu organlarına:
wilayatlar, rayonlar, qalalarda wakillik qılıwı hám atqarıwı, basqarıwdı ózinde bekkemlestirgen hákimlikler,
jaylarda xojalıq, sotsiallıq-mádeniy hám hákimshilik-siyasiy qurılıstıń ayırım tarmaqların basqarıu ushın hákimler tamanınan duziletuǵın hákimliklerdiń bólimleri, basqarmaları hám xızmetleri kiredi.
Mámleket xızmeti, mámleket apparatındaǵı lauazımdı belgilengen tártipte iyeleytuǵın hám mámleket uazıypaları hám de funktsiyaların ámelge asırıuǵa baylanıslı ózlerine jukletilgen májburiyatlardı xoshametleu ushın orınlaushı shaxslar tamanınan orınlanadı.
Miynettiń turine kóre, mámleket xızmetkerleri, baslıqları, qániygeleri hám texnik qániygelerine bólinedi.
Baslıqlarǵa mámleket organları, sonday-aq, kárxanalar, mekemeler, shólkemler, olardıń sostavlı bólimleriniń baslıq qániygeleri kiredi.
Hákimshilik-huqıqıy qatnasıqlarda qatnasıu ushın puqara hákimshilik huqıq uqıplılıǵına hám qatnasıq uqıplılıǵına iye bolıuı kerek.
Hákimshilik huqıq uqıplılıǵı - bul hákimshilik-huqıqıy tártiptegi huqıq hám májburiyatqa iáe bolıu qábileti. Ol adam duńyaǵa kelgen payıtta payda bolıp, ómiriniń aqırına shekem dauam etedi.
Hákimshilik qatnasıq uqıplılıǵına iye bolıu - bul óz is-háreketleri menen belgili huqıqtı iyelew hám mámleket basqarıwı tarawında ózine juklengen májburiyatlardı orınlaw qábileti. Qatnasıq uqıplılıǵı ádette, puqarar 18 jasqa tolǵanda payda boladı. Lekin ayırım jaǵdaylarda ol erte hám payda bolıuı mumkin. Mısalı, 16 jasqa jetken shaxslar hákimshilik huqıq buzıwshılar sub’ektleri bolıwları mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
