4-rasm. Brokerlik tashkilotining asosiy funksiyalari8 Brokerlarning sug’urta agentlaridan asosiy farqi shundaki, ular sug’urta kompaniyasining mustaqil vositachisi yoki sug’urtalangan shaxsning vakillari sifatida faoliyat yuritadi. Sug'urta brokeri faoliyatining asosiy jihati turli sohalarda keng xabardorlikdir.
Sug'urta agenti - sug'urta tashkiloti yoki sug'urta agentligi bilan tuzilgan mehnat yoki boshqa huquqiy munosabatlar asosida sug'urta tashkiloti nomidan va uning hisobidan sug'urta shartnomalarini tuzish huquqiga ega bo'lgan shaxs. Sug'urta brokerligi shartnomalar tuzish bilan bir qatorda sug'urta shartnomasini tuzishga tayyorgarlik ko'rish va shartnoma bo'yicha huquqlarni amalga oshirishda ko'maklashish, ayniqsa sug'urta kompaniyasiga yo'l qo'yilgan zararni qoplash bo'yicha da'volarni qondirish bilan bog'liq faoliyatni ham o'z ichiga oladi. Agent odatda sug'urtalovchining ishonchnomasi bo'yicha yoki agent va sug'urtalovchi o'rtasida tuzilgan agentlik shartnomasiga muvofiq harakat qiladi. To'liq kunlik shartnomalar tuzadigan va qo'llab-quvvatlovchi va faqat ushbu sug'urtalovchi yoki bir nechta sug'urtalovchilar bilan munosabatlarda sug'urta agentlari, shuningdek, o'zlarining asosiy biznesini (masalan, turizm) o'z mijozlariga sug'urta polislarini sotish bilan birlashtirgan to'liq bo'lmagan ishchilar mavjud.
Shunday qilib, sug‘urta bozori infratuzilmasini shakllantirishda, sug‘urta mahsulotlarini mijoz manfaatlaridan kelib chiqib ilgari surilishini ta’minlashda sug‘urta vositachilari alohida o‘rin tutadi va sug’urta sohasini rivojlantirishning muhim dastaklaridan bo’lib xizmat qiladi.
Sug'urta bozorida faoliyat yurituvchi sug'urta kompaniyalarining operativ va moliyaviy faoliyati to'g'risidagi keng ma'lumotlar bazasiga ega bo'lgan, ushbu ma'lumotlarni tizimlashtirish, taqqoslash va tahlil qilish orqali broker sug'urtalangan shaxsning malakali eksperti bo'lib, asosan uning keyingi harakatlarini belgilaydi. Mavjud ma'lumotlarga asoslanib, broker bitim shartlarini yaxshilashga yordam beradi. Agar brokerning professional sa'y-harakatlari natijasida ushbu sug'urtalovchi bilan sug'urta shartnomasi tuzilsa, sug’urtalanuvchi tomonidan ushbu sug’urta shartnomasi tuzishda ko’maklashganligi uchun brokerlik tashkilotiga komissiya asosida haq to'lanadi.
Vositachilik xizmatlarini aniq tartibga solish birinchi navbatda iste'molchilar uchun foydalidir. Umuman olganda, brokerlik va vositachilik faoliyatini litsenziyalash, shubhasiz, vijdonsiz o'yinchilarning yo'lidagi o'ziga xos to'siqdir, ammo mavjud talablar yetarli emas yoki ular yetarlicha aniq emas, bu esa tartibga soluvchi arbitraj va yomon niyatli biznes uchun joy qoldiradi.
O’zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi tomonidan 2021-yil 15-iyunda qabul qilingan “Sug’urta faoliyati to’g’risida”9gi qonunda sug’urta vositachilari haqida quyidagi ta’riflar keltirib o’tilgan:
Sug‘urta brokeri - sug‘urta qildiruvchining nomidan va topshirig‘iga binoan sug‘urta shartnomasini tuzishni hamda uning bajarilishini tashkil etishga doir faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo‘lgan yuridik shaxs. Sug‘urta brokerining faoliyati sug‘urta sohasidagi boshqa faoliyat turlari bilan qo‘shib olib borilishi mumkin emas, bundan qayta sug‘urta brokerining faoliyati mustasno. Sug‘urta brokeri sug‘urtalovchining ustav fondida (ustav kapitalida) ishtirok etishga haqli emas. Sug‘urta brokeri o‘zi va sug‘urta qildiruvchi o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida xizmatlar ko‘rsatadi.
Qayta sug‘urta brokeri - o‘z nomidan va qayta sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urta qildiruvchi sifatida ishtirok etuvchi sug‘urtalovchining topshirig‘iga binoan qayta sug‘urta shartnomasini tuzishni hamda uning bajarilishini tashkil etishga doir faoliyatni amalga oshiruvchi yuridik shaxs. Qayta sug‘urta brokeri sug‘urtalovchining ustav fondida (ustav kapitalida) ishtirok etishga haqli emas.
Sug'urta vositachisi faoliyatining murakkab elementlaridan biri sug'urtalovchilarning ko'plab sug'urta mahsulotlarining mavjudligi hisoblanadi. Har bir sug'urta mahsuloti bo'yicha axborot tizimining alohida modullarini ishlab chiqish katta mehnat xarajatlari tufayli mumkin emas. Shu bilan birga, barcha sug‘urta mahsulotlari bo‘yicha yagona axborotni saqlash tuzilmasi modelini yaratish masalalari na ilmiy, na amaliy jihatdan hal etilmagan. Umuman olganda, sug'urta vositachilarining funksiyalari "sug'urta shartnomalarini tuzishga tayyorgarlik ko'rish, taklif qilish yoki boshqa ishlarni bajarish yoki bunday shartnomalarni tuzish yoki bunday shartnomalarni boshqarish va bajarishda yordam berish faoliyati" deb ta'riflanishi mumkin.
