2. Siydikning kimyoviy tarkibi

Kaliy, kalsiy va magniy ionlari – ko‘pchilik tekshiruvchilar koptokcha filtratida bo‘lgan kaliy ionlarini barchasi nefron proksimal qismida birlamchi siydikdan qayta so‘riladi deb hisoblaydilar. Distal segmentda kaliy ionlarini sekretsiyasi yuz beradi. U asosan kaliy va vodorod ionlarini almashinuvi bilan bog‘liqdir. Demak, organizmda kaliyni kamayishi nordon siydikning ajralishi bilan boradi.
Ca²⁺ va Mg²⁺ionlari buyrakdan kam miqdorda ajraladi. Organizmdan chiqarilishi kerak bo‘lgan Ca²⁺ va Mg²⁺ ionlarini taxminan 30% siydik orqali ajratiladi. Ishqoriy yer metallarini asosiy qismi najas orqali chiqariladi.
Bikarbonatlar, fosfatlar va sulfatlar – siydikdagi bikarbonatlar dori siydik pH ko‘rsatkichi bilan bog‘liqdir. pH 5,6 bo‘lganda siydik bilan 0,5 mmol/l, pH 6,6-6 mmol/l, pH 7,8-9,3 mmol/l bikarbonatlar ajraladi. Bikarbonatlar miqdori alkalozda ko‘paysa, atsidozda – kamayadi. Odatda organizmdan chiqariladigan fosfatlarni 50% dan kamroq miqdori chiqariladi. Atsidozda siydik bilan fosfatlarni chiqarilishi ortadi. Qalqonsimon old bezi giperfunksiyasida siydikdagi fosfatlar miqdori ko‘payadi. Organizmga vitamin D qabul qilinganda fosfatlarni siydik bilan chiqarilishi pasayadi.
Oltingugurt saqlovchi aminokislotalar – sistein, sistin va metionin siydik sulfatlarini manbai hisoblanadi. Bu aminokislotalar to‘qimalarda sulfat kislota ionlarini hosil qilib oksidlanadilar. Sutkalik siydik tarkibida sulfatlarni umumiy miqdori 1,8 g dan (oltingugurtga hisoblaganda) ortmaydi.
Ammiak – buyrakda ko‘p miqdorda saqlanuvchi glutaminaza fermenti ishtirokida glutamindan ammiakni hosil bo‘lishini maxsus mexanizmi mavjud. Ammiak siydik bilan ammoniy tuzlari sifatida chiqariladi. Uni miqdori organizmdagi kislota – ishqor muvozanatini aks etdiradi. Atsidozda ularni siydikdagi miqdori ko‘payadi, alkalozda esa kamayadi. Buyraklarda glutamindan ammiak hosil bo‘lish jarayoni buzilganda siydikda ammoniy tuzlarini miqdori past bo‘ladi.
Siydikning patologik tarkibiy qismlari – keng foydalaniladigan «siydikni patologik tarkibiy qismlari» tushunchasi shartli bo‘lib, siydik patologik tarkibiy qismi sifatida ko‘riladigan ko‘pchilik birikmalar, ko‘p bo‘lmagan miqdorda bo‘lsa ham, me’yoriy siydikda doimo bo‘ladilar. Boshqacha qilib aytganda, so‘z analitik aniqlanadigan miqdorda uchramaydigan moddalar haqida ketyapti. Bularga avvalambor oqsil, glyukoza, atseton (keton) tanachalari, o‘t va qon pigmentlari kiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.A.Ya. Nikolayev. Biologik kimiyo. Toshkent. Ibn Sino nomidagi nashriyot. 1991
2.Biokimyo Sobirova R. A Abrorov A.O, F.X Inoyotov A.N Aripov Toshkent 2006
3.Biokimyo M.N Valixonov Toshkent "Universitet" 2010
4.Biokimyo N.A Rahmatov T.M MAxmudov S.Mirzayev "Ta‘lim nashriyoti" Toshkent 2009