2. Siydikning kimyoviy tarkibi

Siydikning kimyoviy tarkibi

Siydik tarkibidagi quruq moddalar (sutkalik miqdori taxminan 60 g) organik va anorganik moddalardan tarkib topgan
Ba’zi anorganik moddalar ionlari va organik moddalarni o‘rta yoshdagi odam siydigida saqlanishi

	Miqdori			Qon plazmasida
Tarkibiy qismi	(sutkalik siydik miqdori hisobida)			saqlanishiga molyar nisbati
	g/sut	mmol/sut
Na^+	3 – 6	130-260	0,8-1,10
K^+	1,5 – 3,2	38-82	7-12
Mg^+	0,1 – 0,2	4,2-8,4	4-5
Ca^+(umumiy)	0,1 – 0,25	2,5-6,2	0,8-1,5
Ammiak azoti	0,5 – 1,0	36-71	2000-3500
Xlorid (Cl^-)	3,6 – 9,0	100-250	0,8-2,0
Neorganik fosfat	0,9 – 1,3	29-45	22-29
Siydik kislota	0,2 – 1,2	1,2-7,1	4-16
Siydikchil	20 – 35	333-583	50-80
Kreatinin:
erkaklarda	1,0 – 2,0	8,8-17,7	70-98
ayollarda	0,8 – 1,8	7,1-15,9	66-80
Indikan	0,01–0,012	0,047-0,056	10-30

Hozirgi vaqtda siydikda jami 150 dan ortiq kimyoviy moddalar aniqlangan.
Siydikdagi organik moddalar
Siydikchil – siydik tarkibidagi organik moddalarni katta qismini tashkil etadi. Katta odam siydigi bilan o‘rtacha bir sutkada 30 g ga yaqin (12-36 g) siydikchil chiqariladi. Bir sutkada siydik bilan ajratiladigan azotni umumiy miqdori 10 dan 18 g gacha bo‘lishi mumkin, aralash ovqatlanganda siydikchilning azoti 80-90%ni tashkil etadi. Siydikda siydikchilga to‘g‘ri keladigan azotning miqdori oqsillarga boy bo‘lgan ovqat iste’mol qilganda, to‘qima oqsillarini parchalanishi bilan boruvchi kasalliklar (istmalaganda, saraton, gipertireoz, diabet va boshqalar), shuningdek, ba’zi dorilar iste’mol qilganda (masalan, qator gormonlar) ko‘payadi. Siydik bilan ajraladigan siydikchil miqdori jigar og‘ir jarohatlanganda, buyrak kasalliklarida (ayniqsa, buyrak filtratsiya qilish qobiliyati buzilganda), shuningdek insulin va boshqalar qabul qilinganda kamayadi.
Kreatinin – ham azot almashinuvini oxirgi mahsuloti hisoblanadi. U mushak to‘qimasida fosfokreatindan hosil bo‘ladi. Har bir odam uchun kreatininni sutkalik ajralish miqdori doimiy bo‘lib, asosan mushak massasining holatini aks ettiradi. Erkaklarda tanani har bir kg massasiga sutkada siydik bilan 18–32 mg kreatinin ajraladi, ayollarda esa 10 dan 25 mg gacha. Bu sonlar oqsil bilan ovqatlanishga ham bog‘liq. Shuning uchun siydik bilan kreatinin sutkalik ekskretsiyasini aniqlash ko‘pchilik holatlarda sutkalik siydik yig‘ishni nazorat qilishda foydalanish mumkin.
Kreatin – katta odamlar siydigida amaliy jihatdan me’yorida bo‘lmaydi. U siydikda kreatinni ko‘p miqdorda iste’mol qilganda, yoki patologik holatlarda aniqlanishi mumkin. Qon zardobida kreatin miqdori 0,12 mmol/l ga yetganda u siydik bilan ajraladi.
Bola bir yoshga kirguncha «fiziologik kreatinuriya» bo‘lishi mumkin. Ehtimol, go‘daklar siydigida kreatinni paydo bo‘lishi, muskul rivojlanishga nisbatan, kreatin sintezini kuchayishi bilan bog‘liqdir. Ba’zi tekshiruvchilar fiziologik holatga qariyalardagi mushak atrofiyasi va jigarda hosil bo‘lgan kreatinning to‘liq foydalanmasligi natijasida kelib chiquvchi kreatinuriyani ham kirgizadilar. Kreatinni siydikda eng ko‘p miqdorda saqlanishi mushak sistemasi patologik holatlarida, avvalambor miopatiya yoki progresslanuvchi mushak distrofiyasida kuzatiladi.
Miopatiyali bemorlar siydigida kreatinni paydo bo‘lishi skelet mushagida uning fiksatsiyasi va fosforillanishining buzilishi natijasida vujudga kelishi mumkin. Fosfokreatin sintez jarayoni buzilgan bo‘lsa, kreatinin hosil bo‘lmaydi; uning miqdori siydikda keskin kamayadi. Kreatinuriya natijasida va kreatinin sintezi buzilishi siydikda kreatin ko‘rsatkichini keskin oshiradi: (kreatin miqdori+kreatinin miqdori/ kreatinin miqdori). Me’yorda bu ko‘rsatkich 1,1ga yaqin.
Ma’lumki, kreatinuriya jigar jarohatlanganida, qandli diabetda, endokrin o‘zgarishlarda (gipertireoz, addison kasalligi, akromegaliya va boshqalar), yuqumli kasalliklarda kuzatilishi mumkin.