2-sinf o`qish kitobi vatan

SULTON MAHMUD VA BERUNIY
Nizomi Aruzi Samarqandiy
Bir kuni Sulton Mahmud G‘aznada Ming chinor bog‘idagi qasrining boloxonasida vazirlar, olimlar, shoirlar bilan o‘tirib, birdan Abu Rayhon Beruniyga nazari tushib di va uni imtihon qilmoqchi bo‘libdi. – Qani ayt-chi, munajjim, – debdi u Abu Rayhonga murojaat qilib, – men shu boloxona to‘rt eshigining qaysi biri orqali tashqariga chiqishim mumkin? Fikringni qog‘ozga yoz va shu yerdagilardan birontasiga, hatto o‘zimga ham ko‘rsatmay, men o‘tirgan ko‘rpachaning qatiga qistirib qo‘y! Abu Rayhon usturlobni qo‘liga oldi, bo‘r va taxtacha keltirishlarini buyurdi. So‘ng oftobning balandligini o‘lchadi, jadval tuzdi, biroz o‘ylanib turib bir parcha qog‘ozga allanimalarni yozdi va uni to‘rt buklab sulton aytgan joyga yashirdi.
– Topdingmi? – deb so‘radi sulton. – Topdim, – dedi Abu Rayhon qo‘l qovushtirib. Sulton qog‘ozga tegmadi, ustalarni chaqirtirib, boloxonaning kunchiqar tarafidagi devordan eshik ochishlarini buyurdi. So‘ng o‘sha eshikdan tashqariga chiqdi, hayal o‘tmay qaytib kirdi. O‘rniga o‘tirgandan keyin ko‘rpacha qatidagi qog‘ozni olib o‘qidi. Unda: «To‘rt eshikning birontasidan ham tashqariga chiqmaydilar, balki kunchiqar tarafdagi devordan yangi eshik ochtirib, o‘shandan chiqadilar», – degan so‘zlar yozilgan ekan. Sulton xunibiyron bo‘lib, g‘ulomini chaqirtirdi-da: «Abu Rayhonni qasr tomiga olib chiqib, yerga uloqtiringlar!» – deb amr qildi. Buyruq bajo etildi. Lekin u shu voqeadan sal ilgari sultonning ko‘rsatmasi bilan tortib qo‘yilgan soyabon ustiga tushdi. Shuning uchun ham biron yeri lat yemadi. Sultonning amri bilan uni yana boloxonaga olib chiqdilar.
Sulton unga mug‘ambirona boqib dedi: – Ey, Abu Rayhon! Buni ham oldindan bilganmiding?
– Ha, bilgan edim, sultonim, – deb javob qildi Abu Rayhon. – Buni nima bilan isbotlaysan? – Sulton unga o‘qday tikildi. Abu Rayhon g‘ulomini chaqirtirdi. U xojasining daftarini keltirib berdi. Olim uning orasidan bir varaqni yirtib olib, sultonga tutdi. Sulton qog‘ozni o‘qib ko‘rib hayron bo‘ldi, boshini quyi solib sukutga ketdi. O‘sha varaqda:
«Meni falon kuni, falon joyda balandlikdan yerga uloqtirib yuboradilar. Lekin biron yerim lat yemay, sog‘-u salomat qolaman», – degan gaplar yozilgan ekan.
1. Sulton Mahmud Abu Rayhonning bilimdonligini qanday qilib sinab ko‘rdi?
2. Matndan Beruniyning o‘z taqdirini bashorat qilgan o‘rinlarni qayta o‘qing.