2-sabaq 11-tema: Insan, tábiyat, ekologiya. Tábiyat – anamız

Dizbeklewshi dánekerler. Gáptiń birgelikli aǵzaları menen dizbekli qospa gáptegi sıńarlardıń araların bir-biri menen teń túrde baylanıstıradı hám olardaǵı hár túrli mánilik qatnaslardı bildiredi. Dizbeklewshi dánekerler ańlatqan mánilik ózgesheliklerine qaray tórt toparǵa bólinedı
1. Biriktiriwshi dánekerler. Gáptiń birgelikli aǵzaların, dizbekli qospa gáptiń sıńarların óz-ara baylanıstırıw ushın qollanıladı hám olardıń arasındaǵı mánilik baylanıstıń bir-biri menen teń ekenligin bildiredı hám, hám de, jáne, jáne de, taǵı, taǵı da, da, de, ta, te hám t.b. Mısalı: ol joldasları menen oylastı hám keńesti.
2. Qarsılas dánekerler. Birgelikli aǵzalardı hám dizbekli qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdi bir-birine qarama-qarsı mánilik qatnasta baylanıstırıw ushın qollanıladı: biraq, lekin, al, sonda da, sóytse de, degen menen hám t.b. Mısalı: Kún ıssı, biraq ortaǵa ot jaǵıldı.
3. Awıspalı dánekerler. Gáptegi birgelikli aǵzalardı bir-birine awıspalı mánide baylanıstırıw ushın qollanıladı: yamasa, ya, ya bolmasa, meyli hám t.b. Mısalı: Menińshe ya Aydos, ya Begis, ya Mırjıq barıwı tiyis.
4. Gezekles dánekerler. Hár túrli birgelkili aǵzalardı hám dizbekli qospa gáptiń sıńarların bir-birine gezekleslik mánide baylanıstırıw ushın qollanıladı: gá, gáhi, geyde, bazda, birese, bir hám t.b. Mısalı: Birese kúlkim keledi, birese ashıwlanaman.
Baǵındırıwshı dánekerler. Qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdi bir-birine baǵındırıw jolı menen baylanıstırıp, baǵınıńqılı gápti dúzedi. Qospa gáptegi jay gáplerdiń arasındaǵı mánilik qatnaslardı bildiriwine qaray, baǵındırıwshı dánekerler úsh toparǵa bólinedı
1. Sebep dánekerleri. Qaraqalpaq tilindegi sebep dánekerlerdiń qatarına sebebi, óytkeni, nege deseń usaǵan dánekerler kirgiziledi. Qospa gáptegi aytılajaq pikirge sebeplik máni beredi. Mısalı: Awılǵa jap qazıp apara almaymız, sebebi aralıq uzaq.
2. Nátiyje dánekerleri. Bul dánekerlerdiń qatarına sonlıqtan, sol sebepli, sol ushın, nátiyjede, sonıń saldarınan, aqıbetinde hám t.b. Qospa gáptegi is-hárekettiń nátiyjesin kórsetiwge xızmet etedi. Mısalı: Jer batpaq, sonlıqtan jol júriw awır.