2. Психология Ёш даврлари ва педагогик психология укув кулланма rtf

VIII – БОБ. ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ 
8.1.Ўқув фаолиятининг психологик моҳияти. 
8.2. Ўқиш мотивлари. 
8.3. Билимларни ўзлаштириш жараёни ва унинг психологик 
компонентлари. 
8.4. Таълимнинг ноанъанавий усуллари. Мустақил тафаккурни 
ривожлантириш. 
8.5. Кўникма ва малакаларни шакллантириш. 
8.6. Ўқув фаолиятини бошқариш. 
1997 йилда қабул қилинган "Таълим тўғрисида"ги қонун ва "Кадрлар 
тайёрлаш Миллий дастурида" шахс камолоти асосий масала сифатида эътироф 
этилган. Президентимиз И.А.Каримов: "Иқтисодий ва сиёсий соҳалардаги барча 
ислоҳотларимизнинг пировард мақсади юртимизда яшаётган барча
фуқаролар учун муносиб ҳаёт шароитларини ташкил килиб беришдан 
иборатдир. Айнан шунинг учун ҳам маънавий жиҳатдан мукаммал
ривожланган инсонни тарбиялаш, таълим ва маорифни юксалтириш,
миллий уйғониш ғоясини рўёбга чиқарадиган янги авлодни вояга
етказиш давлатимизнинг энг муҳим вазифаларидан бири бўлиб қолади", деган 
эдилар. 
Мактаб жамиятнинг ижтимоий институтларидан бири. Мактаб жамиятнинг 
бугуни эмас, балки келажакка йўналтирилган ривожини белгилайди. 
Мактабнинг мақсади таълим ва тарбия беришдир. 
8.1. Ўқув фаолиятининг психологик моҳияти 
Ўқув фаолияти бу шундай фаолиятки, унда шахснинг психик жараёнлари
шаклланади ва ривожланади, унинг асосида янги фаолиятлар юзага 
келади. Ўқув фаолияти инсоннинг бутун ҳаёти давомида намоён бўлувчи 
узлуксиз жараёндир._ 
Рус психологи А.Н.Леонтьев инсон фаолиятининг психик ва амалий 
шакллари мавжудлигини, бола онги айнан ўқув фаолиятида ўсишини 
таъкидлайди. 
Д.Б.Эльконин эса ўқув фаолиятининг хусусиятларини кўрсатиб, уни 
моҳиятига, мазмунига ва ўзини намоён бўлиш шаклига кўра ижтимоийлигини 
таъкидлайди. 
Ўқув фаолияти бу шундай фаолиятки, унинг натижасида аввало ўқувчида 
ўзгариш юз беради. Унинг маҳсули турли мотивлар асосида қурилган бўлиши 
даркор. Бу мотивлар бевосита ўқувчи шахсининг ўсиши ва ривожланиши билан 
боғлиқ бўлиши керак. Ўқув фаолияти таълим, ўқиш ва ўрганиш деган 
тушунчалар билан бевосита боғликдир. Таълим ўқитувчи ва ўқувчи 
ҳамкорлигидаги ўқув фаолияти, ўқитувчининг билим, кўникма ва
малакаларини ўқувчиларга ўргатиш жараёнидир. 
Таълим жараёни бевосита муайян ахборотни, ҳаракатларни, хулқ-атворнинг 

---

100
шаклларини ўзлаштиришга қаратилгандир. Ўқиш ва ўргатиш тушунчалари 
ўқув фаолияти билан боғлиқ бўлиб, улар билим, кўникма ва малакаларни 
ўзлаштиришга, ўргатишга хизмат қилади. 
Ўқув фаолиятининг беш элементи мавжуд: 
1. Ўқув мотивлари. 
2.Ўқув топшириклари. 
3. Ўқув ҳаракатлари. 
4. Ўқитувчининг назорати. 
5. Ўқитувчининг баҳолаши. 
Д.Б.Элькониннинг таъкидлашича, ўқув фаолиятининг шакллантирилиши бу 
фаолият айрим кишилар бажарилишини аста-секинлик билан ўқувчининг ўзига 
ўқитувчининг иштирокисиз мустақил бажариш учун ўтказилишидир. 
Таълим жараёни алоҳида ташкил этиладиган ҳамда бошқариладиган 
фаолият бўлиб, у ўқувчиларнинг ўқув фаолиятларини ташкил этади ва уларни 
бошқаради. Таълим жараёни беш элементдан иборат: 
1.
Таълимнинг максади - нима учун ўқитиш керак? 
2.
Таълимнинг мазмуни - нимага ўқитиш керак? 
3.
Таълимнииг методлари, усуллари ва педагогик мулоқот йўллари. 
4.
Таълим берувчи. 
5.
 
Ўқувчи. 
Таълим жараёнини ташкил этиш: идеал ва амалий фаолиятнинг у ёки бу 
турини муваффақиятли ташкил этиш учун зарур бўлган ташқи оламнинг 
муҳим аҳамиятли хоссалари хусусидаги ахборотнинг ўзлаштирилиши: 
фаолиятнинг ана шу барча турлари таркиб топган усуллари ва 
жараёнларининг ўзлаштирилишига; 
мақсадга мувофик келадиган усуллар ва жараёнларни тўғри 
танлаш ва фойдаланишга боғлиқ. 
Таълим жараёнининг муваффақияти: 
1.