|
2. Биотик омиллар – муҳитда учрайдиган тирик организмларнинг ҳаёт фаолиятида бир-бирларига қиладиган таъсири ва улар ўртасидаги муносабатлардан иборат бўлиб, улар тирик организмга, уни ўраб турган бошқа бошқа тирик жонзотларга ҳар хил таъсир қилади.
3. Антропоген омиллар – инсон ҳаёт фаолиятининг органик дунёга таъсири. Жамиятнинг ривожланиши билан инсоннинг табиатга таъсир қилишининг янги-янги хиллари келиб чиқиб, атроф муҳитда салбий экологик ўзгаришлар сезилади.
3. Экологияда асосий тушунчалардан бири экологик система тушунчасидир. Тирик организмлар жамоаси ва уларнинг яшаш муҳитини ўз ичига оладиган функсионал система экологик система дейилади. Ўрмон, чўл, ўтлоқ, сув ҳавзаси ва бошқалар эколсистемага мисол бўла олади. Маълумки, ҳар хил турдаги организмлар бир-бирларига ва теварак атрофдаги жонсиз табиатга ҳар томонлама мослашганлар. Бундай узвий боғланишлар биогеосенозларни ташкил етади. Биогеосеноз умумий, табиий комплекс биогеосенознинг бирқисмидир. Екосистема тушунчаси фанга 1935 йили инглиз экологик А. Тенсли томонидан киритилган. Биогеосеноз (биос-ҳаёт, гео – Ер, сеноз – умумий, жамоа) тушунчасини еса рус ботаник олими, академик В.Н. Сукачев таклиф етган. Шундай қилиб, биогеосеноз (ёки эколсистема) дейилганда ўзаро ички қарама-қаршиликлар бирлиги асосида доимо ҳаракатда ва ривожланишда бўлган, ўзига хос модда ва енергия алмашинуви ҳамда табиатнинг бошқа ҳодисалари билан Ер юзининг муайян ққисмида бир хил табиий ҳодисаларнинг бир-бирлари билан ўзига хос тарзда таъсир етувчи бирикмалар йиғиндиси тушунилади.
Биогеоценознинг асосий компонентлари атмосфера, тоғ жинслари, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси (ўсимлик, ҳайвонлар, замбуруғлар, микроорганизмлар) биоценоз деб аталиб, муҳит еса эколтоп дейилади. Екотоп ўз навбатида климатоп (атмосфера), гидротоп (гидросфера) ва едафатоп (тупроқ) деган таркибий қисмлардан иборат.
Биогеоценоз ва эколситема атамаларининг тушунчаси бир-бирига яқин, лекин бир-бирини қайтармайди. Улар тўла ўхшаш емас, иккала ҳолатда ҳам тирик организмлар ва улар гуруҳларининг йиғиндиси, бир-бирлари ва муҳит билан муносабатни ифодалайди.
В.Н. Сукачевнинг фикрича, биогеоценоз, бу тирик организмларнинг яшаш муҳитига оддий тўпланиши ва муҳит билан доим мулоқотдаги ўзига хос яшаш формасидир. Биогеосенозлар Ер юзининг ҳар хил жойида ҳосил бўлиши мумкин.
Екосистемалар компонентлари ва улардаги мавжуд жараёнлар, биологик тирик, енергия келиши ва моддалар алмашинишдан иборат. Бу Ерда қуёшдан келаётган енергия бир томонга йўналиб, биологик тирик томонидан ўзгариб, сифат жиҳатдан мураккаб органик моддага ўтади ва енергиянинг консентрлашган формасига айланади.
Ҳамма эколсистемалар ва биосфера ҳам очиқ система ҳисобланади. Биосферага кирадиган эколсистемалар енергия келиши, унга организмлар иммиграсияси ва емиграсияси қилишида енергия кириши ва чиқишида ўзини бошқариб туради.
Давлат экология қўмитаси экспертизани ташкил этиш, давлат ва жамоат экологик экспертизаси бўйича норматив-техник ҳужжатларни ишлаб чиқиш учун масъул бўлган давлат экологик экспертизаси соҳасидаги ваколатли орган этиб белгиланди.
Давлат экология қўмитаси 2020 йил 1 октябрга қадар:
ўзининг веб-сайти орқали давлат экологик экспертизасидан ўтказишнинг электрон ҳужжат алмашинуви тизимини ишлаб чиқади ва ишга туширади. Тизим ишга тушгандан сўнг ариза ва бошқа материалларни ёзма равишда қабул қилиш тўхтатилади, махсус ҳуқуқий режимга эга объектлар бундан мустасно;
давлат экологик экспертизаси хулосаларининг холислиги ва асосланганлигини таъминлаш учун доимий фаолият юритувчи экспертлар кенгаши ташкил этилишини таъминлайди;
ИВ тоифага мансуб фаолият турларининг атроф муҳитга таъсирини баҳолаш чораларини кўради.
Шунингдек, Давлат экология қўмитаси 2020 йил 1 декабрдан бошлаб Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари билан биргаликда атроф муҳитга салбий таъсир кўрсатадиган мўлжалланаётган фаолият турлари бўйича жамоатчилик эшитувлари ўтказилишини ташкил этади.
Аҳволни яхшилашга қаратилган чора-тадбирларга қарамай, дунёдаги экологик инқироз тобора кучаймоқда. Бунга амалдаги экологик механизмлар назорати ва ишлаб чиқаришдаги бошқарувнинг самарасизлиги асосий сабабдир.
Ўз-ўзидан кўриниб турибдики, саноатдаги экологик муаммоларни ечишда янги ёндошувлар керак бўлиб қолди. Бундай ёндошувлардан бири- экологик менежментдир. Рио-де-Жанейрода 1992-йилда бўлиб ўтган бирлашган давлатларнинг конференциясида ХХИ аср учун кун тартиби мавзуси экологик менежментни ишлаб чиқаришда кенгроқ қўллаш ва уни ривожлантириш эди.
Умуман олганда, экологик менежмент ва экологик бошқарув, экологик мақсад ва дастурларни амалга оширишда ҳар тамонлама мукаммал ҳаракат деб қаралади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
