2. O‘zbekistondagi ekologik holatni yaxshilash yollari. Кириш

Экологик омиллар, абиотик, биотик ва антропоген омиллар. Ҳар бир организм ўзи яшаб турган муҳитда бир вақтнинг ўзида ҳар хил иқлим, тупроқ ва биотик омиллар таъсирига учрайди. Тирик организмларни индивидуал ривожланиш жараёнининг бир фазаси даврида тўғридан-тўғри таъсир қиладиган муҳит елементларига экологик омиллар дейилади. Бундай айрим муҳит омиллари, яъни денгиз сатҳига нисбатан бўлган баландлик, денгиз ва кўлларнинг чуқурлиги истиснодир. Сабаби баландликнинг организмга таъсири ҳарорат, қуёш радиасияси, атмосфера босими орқали борса, сув чуқурлигининг организмга таъсири босим ва ёруғликнинг камайиши сабабли юзага келади.
Экологик омиллар тирик организмларга қуйидаги таъсир кўрсатади:
1. Айрим турларни маълум ҳудуддан сиқиб чиқаради ва уларнинг жўғрофик жиҳатдан тарқалишининг ўзгаришига олиб келади.
2. Ҳар хил турларнинг ривожланишига бевосита таъсир кўрсатиб, уларнинг кўпайиши ва нобуд бўлишини ўзгартиради, бир жойдан иккичи жойга кўчиб популясия ва биосенозлар зичлигига таъсир қилади.
3. Организмларда мослашиш хусусиятларини келтириб чиқаради, уларда ички (модда алмашув) ва ташқи ўзгаришларни тарқоқ, гуруҳ бўлиб тарқалиши, қишга ва ёзги тиним даври, фотодавр реаксиясининг келиб чиқишига сабаб бўлади.
Муҳит омилларини таъсири вақт бўйича ҳам ўзгариб туради. Чунончи, кун давомида ёки йилнинг фасллари бўйича, денгиз ва океа тўлқинларининг мунтазам ва доимий ўзгариб туриши, экологик омилларнинг кутилмаган ҳолда ўзгариши ёки аниқ даврлар ичида бўлмаслиги, турли йиллларда об-ҳавонинг ҳар хил келиши, табиий офатлар – довул, кучли бўрон, сув босиши, сел келиши, ер селкинишлари, вулқонлар таъсирида ўзгариб туради.
1. Абиотик омиллар – организмларга таъсир қиладиган анорганик муҳитнинг комплекс омилларидир. Бу кимёвий (атмосфера, сув, тупроқ ва лойқа), физик ёки иқлим (ҳарорат, босим, ёруғлик, намлик, ёғин, шамол) омилларига бўлиши мумкин. Ер юзасининг тузилиши (релефи), геологик ва иқлим омиллари (геомагнит майдони), космик нурлар, радиактивлик), абиотик омилларнинг хилма-хиллиги, турли табиий офатлар (бўрон, сув босиши, ернинг силкиниши, қўрғоқчилик) ва уларнинг тирик организмларнинг тарихий ривожланиши ва муҳитга мослашишида катта аҳамиятга ега.