|
Jarohatlar.
Teri va shilliq qavatlarining mexanik shikastlanishi natijasida jarohatlar paydo bo‘ladi.
Ba’zi hollarda jarohatlar organizmning chuqur joylashgan to‘qimalarida va ichki organlarda
ham kuzatiladi. Jarohat klinikasi undan qon silqib ochilib qolishi, qon oqishi va og‘riq bo‘lishi
bilan tavsiflanadi. To‘qimalarni shikastlovchi asbob qanchalik keskir bo‘lsa, jarohatdan qon
oqishi shunchalik kuchli bo‘ladi.
Hamma jarohatlanishlarda ham qon oqishi tashqariga bo‘lavermaydi, ba’zan qon
tomirlardan to‘qimalarga va bo‘shliqlarga quyilib, tarqoq gematomalar hosil bo‘lishiga olib
keladi. Shuningdek, parenximatoz (g‘ovak) organlarning jarohatlanishi ham ko‘plab qon
oqishiga sababchi bo‘lishi mumkin.
Jarohatlanishlardagi og‘riq, uning intensivligi: jarohatlangan nerv retseptorlari va
o‘zaklarining soniga; shikastlangan kishi organizmining reaktivligiga; jarohatlovchi qurolning
xususiyatiga va jarohat olish tezligiga bog‘liq.
106
Jarohatlardagi og‘riq odatda qattiq (jizillatadigan) bo‘lib, uning shiddati, tomir
urishining chastotasiga bog‘liq holda ortib va kamayib turadi. Jarohatlangan sohaning
ko‘taribroq qo‘yilishi va qulay joylashtirilishi natijasida og‘riq kamayadi va 2 soat davomida
og‘riq to‘liq to‘xtashi mumkin.
Jarohatlarning tasnifi.
Qo‘llanilgan qurol yoki jarohatlovchi agentning to‘qimalarni
shikastlantiruvchi xususiyatiga qarab jarohatlarning quyidagi turlari farqlanadi: o‘qotar
qurollardan jarohatlanish; tig‘ jarohati (tig‘ sanchishdan hosil bo‘lgan jarohat); tilingan
jarohatlar; titilgan jarohatlar; lat yegan jarohatlar; majaqlangan jarohatlar; yulingan
jarohatlar; tirnalgan jarohatlar; shilingan jarohatlar; tishlangan – chaqilgan jarohatlar;
zaharlangan jarohatlar; aralash jarohatlar.
Tig‘ sanchishdan va o‘qotar qurollardan olingan jarohatdan qon kam oqadi. Ularning
chuqurligi va yo‘nalishini ko‘z bilan aniqlash qiyin, ularda ko‘pincha ichki organlarning ham
shikastlanishlari bo‘ladi. O‘tmas predmetlar bilan yetkazilgan tig‘ jarohatlari, masalan,
yog‘och kaltak yoki yomg‘ir soyabonining uchi bilan berilgan zarbadan hosil bo‘lgan
jarohatlar o‘ziga xos shakllarga ega. Kesilgan va to‘g‘ralgan jarohatlarda ko‘proq yuzalarning
defektlanishi va qonning tashqariga kuchli oqishi xosdir.
Lat yeyishdan, majaqlanish va yulinish jarohatlaridan qon oqishi kamroq bo‘lib, ular
kuchli og‘riq chaqiradi va ko‘pincha infeksiyalanadi, ularda qon aylanishining buzilishi
nisbatan ko‘proq uchraydi va mahalliy nekrozlar keltirib chiqaradi. Shilingan jarohatlarning
og‘rig‘i kuchli bo‘ladi, lekin jarohatlar ichida eng tez bitadigani hisoblanadi. Tishlangan
jarohatlar og‘riqli bo‘lib, ko‘pincha yiringlab ketadi. Tishlangan jarohatlarning eng og‘ir
asoratlaridan biri quturish kasalligidir.
Quturish kasalligining virusi kasal hayvonning so‘lagi bilan ajralib, u orqali tishlash
vaqtida jarohatga tushadi. Kalamush, sichqon va mushuklar tishlab olsa, «kalamush kasalligi»
rivojlanishi mumkin. oladi. Kelib chiqish sabablariga ko‘ra, jarohatlar operatsion va tasodifiy
jarohatlarga bo‘linadi. Shikastlanishning chuqurligiga qarab jarohatlar yuzaki, teshib o‘tuvchi
va ichki a’zolarni shikastlovchi jarohatlarga bo‘linadi. Masalan, teri jarohati, teriosti
to‘qimalari va hatto qorin muskullarining jarohatlari ham yuzaki jarohatlarga kiradi. Agar
qorin pardasi shikastlangan bo‘lsa, jarohat chuqur o‘tuvchi jarohatlar qatoriga kiritiladi.
Ayni vaqtda jigar va ichaklarning shikastlanishlari bilan kechadigan jarohatlar
a’zolarning shikastlanishi bilan asoratlangan jarohatlar qatoriga kiritiladi. Jarohat tananing
qaysi qismida bo‘lishiga qarab yuz, bosh, bo‘yin, qo‘l jarohatlariga bo‘linadi. Infeksiyalanish
darajasiga ko‘ra, aseptik va infeksiya bilan ifloslangan jarohatlar bo‘ladi. Rejali
operatsiyalardan yoki birlamchi jarrohlik ishlovidan keyingi jarohatlar aseptik jarohatlar
hisoblanadi. O‘tkir va nisbatan toza predmetlar vositasida yuzaga kelgan, kesilgan va
qiymalangan jarohatlar aseptik jarohatlarga yaqin bo‘ladi. Qolgan hamma jarohatlar
infeksiyalar bilan ifloslangan deb baholanadi, chunki jarohatlanish vaqtida terining o‘zida
ham, jarohatlovchi predmet vositalarida ham mikroorganizmlar bo‘ladi.
Jarohat infeksiyasi
.
Jarohat infeksiyasi – jarohatga mikroblarning kirib borishi,
organizm to‘qimalariga tushgan mikroorganizmlar va ulardagi toksinlarning tarqalib, ta’sir
etish natijasidir. Toza jarohatga ko‘payish xususiyatiga ega pathogen bakteriyalar va zaharli
moddalar tushib, uni ifloslasa (organizm reaksiyasi bo‘lmaganda), bakterial ifloslanish yuzaga
keladi. Agar mikroblarning tushishiga organizm reaksiyasining sezilarli belgilari paydo
bo‘lsa, bu narsa bakterial ifloslanishni aniq ifodalangan bakterial infeksiyaga o‘tganligini
ko‘rsatadi. Bu jarayon, bir tomondan, mikroorganizmlar himoya reaksiyalarining holatiga,
ikkinchi tomondan, jarohatga kirib borgan infeksiya qo‘zg‘atuvchisining miqdori va
viruslentligiga bog‘liq.
Jarohatlarni davolash
.
Jarohatlarni davolashdan maqsad a’zo va to‘qimalarning
birlamchi shakli va funksiyalarini hech qanday asoratlarga yo‘l qo‘ymagan holda tiklashdan
iboratdir. Jarohatlarni davolash biologiya, jarrohlik, biofizika va tibbiyot texnikasining hozirgi
zamonda erishgan yutuq va usullarini qo‘llab amalga oshiriladi.
Agar jarohatda g‘ayritabiiy moddalar yoki keng yirtiqlar bo‘lsa, ularni steril doka,
Do'stlaringiz bilan baham: |
