2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Birinchi yordam vositalari. 
Tez tibbiy yordam ko‘rsatishda 
birinchi yordam vositalari 
qo‘llaniladi. Ular 
tabel 
va 
qo‘l ostidagi 
vositalarga bo‘linadi. Birinchi yordam tabel 

---

102 
 
vositalariga bog‘lov materiallari, bintlar, tibbiy bog‘lov paketi, steril bog‘lov materiallari, 
salfetkalar, paxta va boshqalar kiradi.
Qon ketishini to‘xtatishda qon to‘xtatuvchi jgutlar, immobilizatsiya uchun fanerli, 
narvonsimon, to‘rsimon shinalar kabi tabel vositalari qo‘llaniladi. Birinchi tibbiy yordam 
ko‘rsatishda ba’zi dori-darmonlar ham qo‘llaniladi: yodning 5 % spirtli eritmasi, brilliant 
ko‘ki (zelyonka)ning 1–2 % spirtli eritmasi, validol tabletkasi, valeriana tindirmasi, navshadil 
spirti, natriy gidrokarbonat tabletkasi yoki poroshogi, vazelin va boshqalar (12.2-rasm). 
12.2-rasm. Dori qutichasi. 
Odatda birinchi tibbiy yordam tabel vositalari jamoat transporti yoki shaxsiy transport 
haydovchilari aptechkasi tarkibiga kiradi hamda ommaviy dam olish joylarida ham bo‘ladi. 
Birinchi yordam ko‘rsatish vaqtida tabel vositalari bo‘lmasa, qo‘l ostidagi vositalardan 
foydalaniladi. Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishda bunday vositalar sifatida toza choyshab, 
ko‘ylak, mato (oq mato), karton, faner, taxta, yog‘och va h. qo‘llash mumkin. 
Antiseptika va aseptika. 
Qadimgi dunyo hakimlarining qo‘lyozmalaridan ma’lumki, 
jarohatlar yiringlashining oldini olish maqsadida qizdirilgan temirlar, qizdirilgan yog‘lar, 
ohak va malhamlar qo‘llangan (Gippokrat, Sels, Ibn Sino va boshqalar). Olmoniyalik akusher 
Zemelveys 1847 yilda xlor ohagini qo‘llab, tug‘ayotgan ayol hayotini qutqarib qolgan. 
Keyinchalik xlor ohagini akusherlar qo‘liga ishlov berish maqsadida qo‘llashgan. Bu esa o‘z 
vaqtida onalar o‘limining qisqarishiga olib kelgan. Rus jarrohi N. I. Pirogov jarohatni 
tozalashda yod eritmasidan foydalangan. Fransuz mikrobiologi Lui Paster 1863 yilda 
jarohatlarda yuzaga keladigan bijg‘ish va yiringlashga ularga tushgan va yashash qobiliyatiga 
ega mikroorganizmlar sabab bo‘lishini tajribalar yordamida ko‘rsatib bergan. L. Paster 
tashabbusini jarrohlik sohasiga yoygan ingliz jarrohi Jozef Lister jarohatlar yiringlashining 
oldini olish hamda ularga qarshi kurashish majmuasini ishlab chiqib, jarrohlik olamida inqilob 
qildi va 1867 yilda «Antiseptika asri» nomli asarini yozdi. Bunda J. Lister operatsiyadan oldin 
va operatsiya vaqtida xonani zararsizlantirish uchun purkagichlar yordamida karbol eritmasi 
purkashni tavsiya qilgan. Shu bilan birga, operatsiya maydoni, jarroh qo‘li va kiyimlari, 
operatsiya jihozlariga ham 2–5 % karbol eritmasi bilan ishlov berilgan. Shunday qilib, J. 
Lister usullari hozirgi zamon tushunchasidagi aseptika va antiseptika tamoyillarini 
birlashtiradi.