2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

12 
 
Bilishi va qo‘llay olishi kerak: 
–yong’inni uchirish vositalarini qo‘llashni; 
–shaxsiy himoya vositalardan foydalanishni; 
–jarohatlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni. 
Hаyotiy jаrаyondа insоnni аtrоf-muhit vа uning tаshkil etuvchilаri bilаn o’zаrо tа’siri 
Y.N.Kurjаkоvskiyning «Hаyot fаqаt mоddаlаr, enyergiyalаr vа infоrmаtsiyalаr оqimlаrini 
tirik tаnа оrqаli hаrаkаti jаrаyonidа mаvjud bo’lа оlmаydi» dеgаn hаyotni sаqlаsh qоnunigа 
mоs hоldа elеmеntlаr оrаsidаgi mоddаlаr mаssаsining, bаrchа turdаgi enyergiyalаr vа 
infоrmаtsiyalаrning оqimlаri tizimigа аsоslаngаn. Hаyotni sаqlаsh qоnunidаgi оqimlаr 
insоngа o’zini оziq-оvqаtgа, suvgа, hаvоgа, quyosh enyergiyasigа, o’rаb turgаn muhit 
hаqidаgi infоrmаtsiyalаrgа bo’lgаn ehtiyojlаrini qаnоаtlаntirishi uchun kerak.
1.3.
Hayot faoliyati xavfsizligining asosiy tushunchalari, ularning mazmuni
. 
Xavf
 
- hayot faoliyati xavfsizligining markaziy tushunchasi bo’lib, u hodisa, jarayon
va obyektlarning inson sog'lig'iga to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita, ma'lum sharoitda qay 
darajada zarar yetkazish qobiliyati tushuniladi, ya'ni ko'ngilsiz oqibatlarni olib keladi. 
Xavf energiyaga ega bo'lgan kimyoviy yoki biologik aktiv komponentlarni o'zida 
joylashtirgan hamma tizimlarni, hamda ishni hayot faoliyati sharoitiga javob bermaydigan 
tavsiflarini o'zida saqlaydi.
Potensial (yashirin)
xavflarni yuzaga keltiruvchi sharoit sabablar deyiladi. 
Identiflkatsiya jarayonida aniq masalalarni yechish uchun muhim bo’lgan xavflar 
nomenklaturasi va ularning paydo bo'lish ehtimolligi, joyini yakkalash, ko'zda tutilgan zarar 
va shunga o'xshash o’lchamlar aniqlanadi. 
Taksonomiya
 
- bu murakkab hodisalar, tushunchalar, obyektlarni sinflashtirish va 
tizimlashtirish haqidagi fandir. Taksonomiya so'zi xavflarni qonun bo'yicha joylashtirish 
degan ma'noni beradi. Xavf ko'p belgilarga ega bo’lgan murakkab ierarhik tushunchadir. 
Faoliyat xavfsizligi sohasida ilmiy bilimlarni tashkil qilishda xavflarni taksonomiyalash 
muhim rol o'ynaydi va ularning tabiatini chuqur bilishga undaydi. 
Hozirgi kungacha xavflarning yetarlicha to'liq, mukammal taksonomiyasi yaratilmagan. 
Bu o'qituvchi va olimlar oldida kelgusida juda katta ilmiy izlanishlar olib borishini ko'rsatadi. 
Nomenklatura
- ma'lum belgilariga ko'ra tizimlashtirilgan xavfli nom va so'zlar 
ro'yxatidir. Hozirgi kunda xavflarning nomenklaturasini umumiy holda alfavit tartibida 
quyidagicha keltiramiz: Ajal, alanga, alkogol, buzilish, vakuum, vulkan, vahima, gaz, 
gerbitsid, dahshat, dard, dinamik zo'riqish, yemirilish, yomg'ir, yong'in, zahar, zilzila, 
ifloslanish, ichkilik kasalligi, kamchilik, kuyish, lat yemoq, loyqalanish, lazer nurlari, magni 
maydoni, momaqaldiroq, meteoritlar, mikroorganizmlar, namlanish, plusatsiya, pasayish, 
radiatsiya, rezonans, sog'aymoq, saqlanish, sirpanish, tebranish, tok urishi, toymoq, uzilish, 
urmoq, ultratovush, hujum, xavf, .charchash, shamol, shovqin, elektr toki, elektr maydoni, 
yaxmalak hamda yadro. 
Aniq ilmiy izlanishlar olib borilganda, har bir alohida obyektlar uchun (ishlab chiqarish, 
sexlar, ishjoylari, jarayonlar, kasblar va hokazo) xavflar nomenklaturasi tuziladi.