2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Travmatik shok
 
turli a’zolar va tana qismlarining shikastlanishi tufayli sodir bo‘ladi. 
Travmatik shok rivojlanishiga olib keluvchi asosiy omillar: og‘riq; qon yo‘qotish; 
shikastlangan to‘qimaning parchalanish mahsulotlari bilan organizmning zaharlanishi. 
Klinikasi
: 
travmatik shokning kechishida 2 davr farqlanadi: erektil (qo‘zg‘alish); torpid 
(tormozlanish). 
Erektil davr travmadan so‘ng birdaniga boshlanib, hushning saqlanishi, harakat va nutq 
qo‘zg‘alishlari, o‘ziga va atrofdagilar holatiga tanqidiy qarashlarning yo‘qligi bilan 
tavsiflanadi. Terisi oqargan, ko‘z qorachiqlari yorug‘lik ta’sirida yaxshi kengaygan, qon 
bosimi normada bo‘lib, tomir urishi biroz tezlashgan. Bu davr o‘rtacha 10–20 minut davom 
etadi. Shundan so‘ng torpid davr boshlanadi, bunda qon bosimi birdan keskin pasayadi, sovuq 
ter bosadi, tana harorati pasayadi, yaqqol tormozlanish rivojlanadi va o‘lim yuz berishi 
mumkin
.
Birinchi yordam
: nafas yo‘llarining o‘tkazuvchanligini tiklash; qon ketishini to‘xtatish; 
chiqishlarda immobilizatsiya qilish; og‘riqsizlantirishni o‘tkazish; jarohatlangan kishini eng 
yaqin tibbiyot muassasasiga tezda va ehtiyot qilgan holda olib borish kerak. Kuyish shoki 
jarohatlangan kishi tanasining 15–20 % qismi kuyganda kuzatiladi. Klinikasi ikki bosqichda 
kechadi: 
1) qo‘zg‘alish bosqichida kuchli og‘riq, harakat bezovtaligi, ter bosishi, qaltirash; 
2) 6–12 soatdan keyin kuygan kishi og‘riqni sezmaydi, sovuq ter bosishi kuzatiladi, 
«qahva quyqasi» ko‘rinishida qusishi mumkin, qon bosimi keskin pasayadi, tomir urishi 
tezlashadi, umumiy tormozlanish kuzatiladi. 
Tez yordam
: kuyish manbasini o‘chirish; kuyishning aniq vaqtini aniqlash; «kaft» 
qoidasi bo‘yicha tananing qancha qismi jarohat-langanini aniqlash; og‘riqsizlantirishni 
o‘tkazish; vena ichiga suyuqliklar yuborish; tezkor va ehtiyotkorlik bilan jarrohlik-kuyish 
bo‘limiga gospitalizatsiya qilish. Tashishda jarohatlanmagan tomon bilan yotqizish kerak. 
Gemorragik shok
 
asosida o‘tkir qon yo‘qotish yotadi (masalan, bachadondan 
tashqaridagi homiladorlikda). Qon yo‘qotishga puls tezlashishi, arterial qon bosimining 
pasayishi, teri va shilliq qavatlarning rangi oqarishi, ong tormozlanishi, hushning buzilishi 
qo‘shiladi. Arterial qon bosimining 75 
mm 
simob ustinidan pasayib ketishi chegara holat 
hisoblanadi. Aylanib yurgan qon hajmining tezda kamayishi 30 % ga yetsa, yurak 
to‘xtashidan o‘lim yuz beradi. Elektr shoki tok urganidan so‘ng 2–3 soat mobaynida hayot 
uchun muhim sanalgan uzunchoq miyadagi nafas markazining falaji evaziga sodir bo‘ladi. 
Shuning uchun ham, elektr shikastlari qay darajada bo‘lishidan qat’i nazar, bunday bemorlar 

---