2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Vaqti-vaqti bilan sug„orish. 
Bunda sholi quruqlikda ekiladigan ekinlar 
singari sug„oriladi va butun o„suv davrida pollarga suv bostirib qo„yilmaydi. Sholi 
navlarining o„suv davri uzun-qisqaligiga qarab mavsumda 10-14 marta sug„oriladi. 
Shu usulda sug„orilganda sug„orish me‟yori ikki barobar va undan ham ko„proq 
qisqaradi, qimmatga tushadigan injenerlik tipidagi sug„orish tizimini qurishga 
ehtiyoj qolmaydi, lekin sholini hosildorligi keskin pasayib ketadi.
Yuqorida aytilgan barcha sug„orish usullari orasida O„zbekiston 
sholikorligida dastlabki ikki usul eng keng tarqalgan, mana shu ikki usulda 
sug„orish suvga ekilgan sholining fiziologik talablariga to„liq javob beradi.
O„zbekistonning turli sholichilik tumanlarida sug„orish davri qariyb 100 kun 
davom etadigan o„rtapishar nav sholini sug„orish uchun 1 ga yerga 20-30 ming. m
3
gacha suv talab qilinadi.

---

164 
Begona o„tlar va ularga qarshi kurash choralari
. Begona o„tlar sholi 
hosildorligiga katta zarar yetqazadi, ya‟ni 20-30% gacha hosilni kamaytiradi. 
O„zbekistondagi sholipoyalarda begona o„tlarning 50 ga yaqin turi aniqlangan, 
shulardan sholiga eng katta zarar yetkazadigan 22 turi muttasil sholi ekiladigan 
maydonlarda 7-12 turi, sholi almashlab ekish dalalarida yanada ko„prog„i 
tarqalgan. Begona o„tlarning suvga bo„lgan munosabatiga asoslanib, ular quyidagi 
guruhlarga ajratiladi: 
1. Quruqlikda o„sadiga begona o„tlar (mezofitlar). Oddiy namlangan 
yerlarda o„sadi. Sholi almashlab ekish dalasiga kiritilgan quruqlikda o„sadigan 
ekinlar orasida en ko„p tarqalgan.
2. Nam sevuvchi begona o„tlar (gigrofitlar). Ular haddan tashqari sernam 
yerlarda botqoqda o„sadigan o„tlar. Bular uzoq vaqt suv bostirilgan joylarda o„sadi. 
Ularning yer usti qismlari havoda (ochiqda) o„sishga moslashgan.
3. Suvda o„sadigan begona o„tlar (limnofillar) muttasil suv bostirilgan 
yerlarda, tabiiy ko„l va havzalarda o„sadi. Ularning poyasi va barglari suvda 
bo„ladi yoki suv yuzasida qalqib yuradi. Eski sholipoyalarda va ariqlarda, muttastl 
sholi ekiladigan joylarda ko„p o„sadi.
4. Suvgullar (gidrolxaritlar). Bular faqat suvli botqoqliklarda va ko„llarda 
o„sadi, ildizi bo„lmaydi. Poyasi va barglari suv tagida yoki suv yuzida qalqib 
yuradi. Ular asosan ariqlarda kamdan-kam xollarda suv bostirib sug„oriladigan eski 
sholipoyalarda o„sadi.
5. Suv o„tlar (algarlar) ko„zga ko„rinmaydigan bir hujayrali eski birmuncha 
yirik to„p-to„p shilliqsimon parda yoki ipsimon massa hosil qiladigan tuban 
o„simliklar. Ular nam tuproqda, boshqa o„simliklarning suv osti qismlarida yoki 
suv yuzasida o„sadi, sholipoya hamda ariqlarni ifloslantiradi.
Bulardan sholiga eng ko„p zarar etkazadiganlari g„alladoshlar oilasiga 
mansub kurmaklar: shamak, kurmak va itqo„noqdir. Bu begona o„tlar biologik 
belgilari jihatidan sholiga yaqin turadi. Ularning hammasi bir yillik bahori o„simlik 
hisoblanadi. Faqat urug„dan ko„payadi. Ular O„zbekistonda sholi orasida o„sadigan 
begona o„tlarning eng ashadiysi hisoblanadi.

---

165 
Begona o„tlarga qarshi agrotexnikaviy kurash choralari. Bahorda sholi 
ekishga qadar yerni ishlash imkoni boricha begona o„tlar urug„ini undirib olish va 
boshqa begona o„tlarga qarshi yerni plug, yumshatgichlar, har xil kultivatorlar, 
diskli qurollar va boronalar bilan bir necha marta ishlash yaxshi samara beradi. Suv 
qatlami begona o„tlar maysasini yo„qotishda katta rol yo„naydi. Sholipoyalarga 
bostirilgan suv qatlami qalin bo„lsa, ma‟lum vaqtdan keyin begona o„tlara halokatli 
ta‟sir etadi. Masalan, kurmakni maysaligida yo„qotish uchun 5-7 kun davomida 
sholipoyalarga 20-30 sm qalinlikda suv bostirib qo„yish keng qo„llaniladi.