2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Sistematikasi
. 
Qand lavlagi - 
Beta vulgaris L.v. Saccharifera 
- turiga, 
Chenopodiaceae
oilasiga mansub ikki yillik o„simlik. Birinchi yili barg to„plami, 
yo„g„onlashgan ildiz (ildizmeva) rivojlanadi.
Ikkinchi yili poya, gul, meva 
rivojlanadi
.
Biologiyasi. Rivojlanishi
. 
Beta avlodiga kirgan turlar ildizmeva hosil qilish 
xususiyatiga ega. Madaniy qand lavlagi - bu bargli va ildizmevali tur xillari 
29
Margaret J. McMahon, Anton m. Kofranek, Vincent E. Rubatzky “PLANT SCIENCE growth, development, and 
utilization of cultivated plants” USA 2011 y.
30
www.FAOstat.fao.Org-2017 year.

---

295 
o„rtasidagi duragay bo„lib, uzoq davom etgan seleksiya ishlari natijasida ancha 
takomillashgan.
Birinchi yili lavlagi yo„g„onlashgan ildizmeva va 50-90 ta barg hosil qiladi. 
Urug„dan uruqqacha rivojlanish jarayoni 11 ta organogenez ketma-ket bosqichdan 
o„tadi.
Urug„ni unishi, maysalarning hosil bo„lishi, 6 – 8 
o
C tuproq isiganda 
boshlanadi. Tuproqda nam, issiqlik, havo bo„lganida urug„ tez unib chiqadi. 
Tupmevadan urug„ning bo„linib chiqishi 3-5 kun bo„ladi. Unib chiqqan lavlagi 
urug„i urug„pallasi bilan yuqoriga o„sib chiqadi. Keyingi davr 6-10 kunni o„z 
ichiga olib, bu vaqtda tez sur‟atda maysalanish davrida ildizi 12-15 sm bo„ladi, 1-2 
ta chinbarg rivojlanganda 30 sm bo„ladi. Shu davrdan boshlab asosiy ildiz 
yo„g„onlasha boshlaydi. Kambiy to„qimalarini doimo bo„linib ko„payishi hisobiga 
ildiz tez yo„g„onlashib boradi. Agrotexnika sharoitiyaxshi bo„lsa, ildizmevaning 
vazni 500-600 g bo„ladi. Ildizmevaning jadal o„sishi va barglarning rivojlanish 
davrida ildizmeva navga xos shaklga ega bo„ladi-bu iyun-iyul oylariga to„g„ri 
keladi. Ildizi tuproqqa chuqurroq kirib boradi. Yozning oxirida ildizmevada quruq 
modda ko„p to„planadi. Bu vaqtda ildizmeva vazni ancha o„sadi. Birinchi yili ildizi 
2-3 m chuqurlikka kirib boradi.
Tinim davri urug„lik ildizmevalarni qishda saqlashda o„tadi. Bunda 
murakkab biokimyoviy jarayonlar: modda almashinuv, nafas olish va bo„g„inlarni 
rivojlanishi yuz beradi. Urug„liklarning qayta o„sish davri erta bahorda 
ildizmevalar tuproqqa ekilgandan so„ng boshlanadi. Undan keyingi davr-barglarni 
o„sishi va poyalarni hosil bo„lishi - yetarli miqdorda nam va mineral o„g„itlar bilan 
ta‟minlanishiga bog„liq.
Gullash davri yozning boshlarida, ya‟ni kundalik harorat 28-30
o
C va havo 
eng past namlikda bo„lganda changlari yaxshi yetarli va changlanish jarayoni 
yaxshi o„tadi. Urug„ni paydo bo„lish davri-mo„„tadil havo va havo hamda tuproq 
namligi yetarli bo„lganda yaxshi kechadi. Urug„ning pishish davrida aksincha, ob-
havo quruq va issiq bo„lganda, pishish bir vaqtda kechadi. Hamma rivojlanish 
davrlari uchun birinchi yilda 180-200 kun, ikinchi yilda 115-120 kun kerak bo„ladi.

---

296