2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

 
 
Biologiyasi 
Rivojlanish davrlari: Urug„ni unib chiqishi, maysalanish
. 
Sholida bir tekis 
ko„chat undirib olish davri eng muhimi. Sholi urug„ining bo„rtishi uchun 23-28% 
suvni o„zini vazniga nisbatan talab qiladi. Bu paytda ular kislorodga muhtoj 
bo„lmaydi. Endosperma anaerob nafas olish hisobiga rivojlanadi. Urug„ 
chuqurekilganda (4-5 sm) anaerob nafas olish tezlashadi. Natijada urug„ni nobud 
bo„lishiga olib keladi.
Urug„ 10-16 
o
C unib chiqadi, muqobil harorat 34 
o
C. Urug„ni unib 
chiqishidan maysalashgacha 7-15 kun o„tadi. Bu havo haroratiga, tuproq namligiga 
va unuvchanlik darajasiga bog„liq. Maysalanish davrida 3-4 barg hosil bo„ladi. 
Maysalanish davrida ildiz majmuasi kuchli rivojlanadi, ildizlaridan havo yo„llari 
paydo bo„ladi, o„simlikni kislorod bilan ta‟minlaydi. Maysalari 15 sm suv 
bostirilganda oson yuqoriga unib chiqadi.
Tuplanish va naychalash. 
Harorat 20-30 
o
C bo„lganda tez o„sadi, bu davrda 
mineral o„g„it solish yaxshi natija beradi. Bu sharoitda yon poyalar hosil bo„ladi, 
natijada tuplanishga olib keladi. Tuplanish 3-4 barg hosil bo„lganda boshlanib 8-9 

---

155 
barg hosil bo„lganga qadar davom etadi va naychalash davri boshlanadi. Tuplanish 
davri eng muhim davr, sholining rivojlanishiga bog„liq bo„ladi. 8-9 barg hosil 
bo„lganda naychalash davri boshlanadi. Bu davrda ro„vak va uning a‟zolari 
rivojlanadi.
Gullash. Sh
olining gullashi uning ro„vak chiqarish davri bilan to„g„ri keladi. 
Agar ro„vak chiqarish kunning birinchi yarmida bo„lsa, unda gullash kunning 
ikkinchi yarmida, agar bordiyu ro„vak chiqarish kunning ikkinchi yarmida bo„lsa 
unda gullash keyingi kuni keladi. Gullash kunning haroratiga bog„liq. Gullash 
uchun maqbul harorat 30 
o
C ga yaqin, past 15-20 
o
C va yuqori harorat 50 
o
C 
atrofida bo„ladi.
Gullash yuqoridan boshlanadi, lekin ro„vakda birinchi bo„lib birinchi 
boshoqcha gullaydi. Umuman olganda, gullash tartibi tez bo„zilib turadi. Ro„vak 5-
8 kun gullaydi. Gullayotgan boshoqchalarning eng ko„p soni 2-3 kunlari kuzatiladi.
Maqbul gullash uchun havoning namligi 70-80% bo„lishi kerak. Juda past 
namlikda (40%) sholi gullamaydi. Gul o„rtacha bir soat gullaydi. Bulutli havoda 
esa bu jarayon cho„zilib ketishi mumkin.
Pishish. 
Donning shakllanish va pishish jarayoni bir necha bosqichda 
kechadi, ya‟ni bunda don shakllanadi, endosperm oziq moddalari bilan to„lishadi, 
suvning miqdori kamayadi. Bu davr uchta pishish davriga bo„lingan: sut, mum va 
to„liq pishish davrlari.
Sut pishish davrida don eniga va uzunasiga o„sadi. Changlanishdan sut 
pishish davrigacha 11-12 kun o„tadi. Don tarkibida 70% suv bo„ladi. Mum pishish 
davrida don unsimon, zichlikdarajasiga ega bo„lib tirnoq bilan kesiladi, bu davrda 
suvning miqdori 35% gacha bo„ladi, bu davr 20 kun davom etadi. Mum pishish 
davridan to„liq pishgunga kadar 5-7 kun o„tadi, umumiy pishish davri esa 30-40 
kun davom etadi, albatta atrof-muhitga bog„liq holda.
Sholi navlari o„suv davrining davomiyligiga ko„ra quyidagi guruhlarga 
bo„linadi.